1. Mahmut kimdir?

1. Mahmut 103. İslam halifesi ve 24. Osmanlı padişahı olarak, 2 Ağustos 1696 yılında Edirne’de dünyaya gelmiştir. 1. Mahmut’un annesi Saliha Sultan, babası ise 2. Mustafa’dır. Ayrıca 3. Ahmet’in de yeğenidir. Okul çağına geldiği zaman babasının da hocası Şeyhülislam Feyzullah Efendi’den gereken dersleri almış ve şehzadeliğe din ve fen alanında iyi bir donanımla gelmiştir. Babası 2. Mustafa’nın tahtan indirilişinin ardından amcası 3. Ahmet, şehzadenin iyi yetişmesine katkıda bulunmuştur. 3. Ahmet’in Patrona Halil İsyanıyla padişahlıktan indirilmesiyle, 30 Eylül 1730 tarihinde padişahlığa çıkmıştır. Amcasının nasihatlerine ve tavsiyelerine göre bu görevi yapmaya başlamıştır.

1. Mahmut saltanatındaki olaylar

Patrona Halil İsyanı: Padişahlığın ilk dönemindeki isyanda, 1. Mahmut isyancıların isteklerine boyun eğmek zorunda kalmıştır. 3. Ahmet dönemine yakılmış olan konaklar, isyancıların isteğiyle değiştirilen devlet adamlarının sonu damga vurmuştur. 1. Mahmut’a karşı bağlılıklarını söyleseler de, isyanın başı Patrona Halil devlet işlerine karışırdı. Kendisinin yeniçeri ağası olmasını ve Rusya’ya karşı savaşa girişilmesini isteyen Patrona Halil, bu bahane edip saraya çağırılarak, 17 Kasım 1730 da öldürüldü. Yandaşları ise öldürülmemek için yeniden ayaklandılar. 1. Mahmut Sancak-ı Şerif çıkartıp halktan ayaklanmayı bastırabilmek için yardım istedi. Halkın yardımıyla 28 Ocak 1731 de bu ayaklanma bastırılmıştır.

İran savaşları: Osmanlı ordusu iki koldan harekete geçip 30 Temmuz 1731 tarihinde Kirmanşah’ı alıp, 15 Eylül’de Kürican’da İran ordusunu yendi. Urmiye ve Tebrizi alıp, İran’la 1732 de Ahmet Paşa Antlaşmasını imzaladı. Antlaşmaya göre, iki ülke arasındaki Aras nehri sınır kabul edildi, Dağıstan, Revan, Gence, Şirvan, Bitlis ve Nahcıvan Osmanlıladra, Erdelan, Kirmanşah, Tebriz, Luristan ve Hemedan ise İran’a bırakıldı. Osmanlıları memnun etmeyen antlaşmanın ardından sadrazam görevinden alındı. İran’ın başına geçen Nadir Şah, kaybettikleri toprakları geri almak için 1735 tarihinde Osmanlılarla Arpaçay’da savaşa girip, Tiflis, Gence ve Revan’ı Osmanlılardan geriye aldı.

Avusturya ve Rusya ile yapılan savaşlar: Osmanlılar ve İran arasındaki çekişmeden faydalanan Rusya ve Avusturya iki koldan saldırıya başladı. Ruslar Azak Kalesini alıp, Kılburun, Gözleve ve Urkapı’yı işgal etti. Avusturya 1 Temmuz 1737 de Sırbistan ve Bosna’yı işgal etti. 1. Mahmut bu dönemde Hekimoğlu Ali Paşa’yı Avusturya seferine, Muhsinzade Abdullah Paşa’yı ise Rusya seferine çıkardı. Rusya’dan Kılburun ve Ozi kaleleri, Avusturya’dan Banka Luka alınıp, buralardan büyük bir zaferle dönüldü. Rusya ve Avusturya barış istediğinden 18 Eylül 1739 yılında Rusya ve Avusturya ile Belgrad Antlaşması imzalandı. Antlaşmaya göre Sava ve Tuna nehri Avusturya ile sınır kabul edildi, Batı Eflak, Kuzey Bosna ve Belgrad ise Kuzey Sırbistan geri alındı. Rusya’dan Azak denizinde donanma bulundurmayacağı sözü alındı.

Kapitülasyonlar: Kanuni döneminde Akdeniz’de ticareti canlandırabilmek için Fransa’yla 1536 da yapılan gümrük ve ticaret kolaylıkları süresinin bitmesine rağmen sürekli olarak uzatılıyordu. Tek taraflı verilen bu ayrıcalıklar, 1740 yılındaki antlaşmayla sürekli olarak verildi. Ekonomiye zarar veren kapitülasyonlar ise, 1923 yılında Lozan Antlaşması ile kaldırıldı.

İran ile yeniden başlayan savaş: Avrupa ile barış içinde olan 1. Mahmut, bu defa İran’la uğraşmaya başladı. Nadir Şah Osmanlılarla Kasr-ı Şirin Antlaşması yapıp, Osmanlılarla barış yaptı.

1. Mahmut dönemindeki ıslahatlar ve mimari eserler: Patrona Halil İsyanını bastırdıktan sonra yeniliklere devam eden 1. Mahmut, Ayasofya kütüphanesi ve diğer kütüphaneleri yaptı. Nuruosmaniye Camisini Avrupa mimarisi ile yapılmasını düşünse de, tepkiler üzerine bu kararından vazgeçti. 1729 tarihinde Humbaracı Ocağında Humbaracı Ahmet Paşa’yla birlikte yenilikler geçekleştirdi. Bu gelişmeler Avusturya ve Rusya’ya karşı kazanılan zaferlere de katkı sağlamıştır. Hekimoğlu Ali Paşa Camisi ve külliyesi bu dönemin en büyük eserleri arasında yer alır. Halep’te yaptırılmış Osman Paşa Külliyesi, Tophane’de yaptırılmış Birinci Mahmut çeşmesi, Şumnu’da ki Şerif Ali Paşa Camii bu dönemin önemli eserleri arasında yer alır.

1. Mahmut’un kişiliği ve ölümü

Son derece zeki, bilgili, hamiyetli, merhameti olan ve anlayışlı bir yapıya sahip olan 1. Mahmut, olayları yakından takip etmiş, devlet işlerinde istişareyi eksik etmeyen, yeniliği uygulamayı seven bir padişah olarak bilinmektedir. Sanatı, ilimi ve edebiyatı severdi. Bu dönem içinde kendisi de pek çok eser yazmıştır. Arap İskelesi Camii, Rumeli Hisarı’nda bulunan Yıldıztepe mescidi ve İskele Camii kendi yaptırdığı eserlerden örneklerdir. Osmanlıların gerileme dönemini yavaşlatmış, huzuru sağlamış olan 1. Mahmut, 13 Aralık 1754 yılında Demirkapı’da cuma namazından çıktıktan sonra at üzerinde vefat etmiştir. Babasının türbesinin bulunduğu Yeni Camii Turhan Valide Sultan Türbesine gömülmüştür.