Adnan Menderes kimdir?

Adnan Menderes, 1950 ve 1960 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı olarak görev yapmış, İstiklal madalyası kazanmış, ancak trajik sonu ile Türk siyasetinde hüzünlü bir sayfa olarak yer almış ünlü bir siyaset adamıdır. Adnan Menderes’in tam adı ” Ali Adnan Ertekin Menderes”tir. 1899 yılında Aydın’da doğmuş, 17 Eylük 1961 tarihinde Bursa İmralı’da idam edilmek suretiyle hayata veda etmiştir.

Adnan Menderes, siyasette geçen mesaisini Serbest Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti çatıları altında icra etmiştir. 1930 yılında Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın bir grubunu organize ederek siyasete başlayan Adnan Menderes, bu partinin kendisini feshetmesi ile Cumhuriyet Halk Partisi’ne geçiş yapmış olup, 1931 seçimlerinde de Aydn’dan milletvekili seçilmiştir.

Adnan Menderes’in Cumhuriyet Halk Partisi çatısı altındaki görevi; Dörtlü Takrir nedeni ile partiden ihraç edilmesi ile son bulmuştur. Dörtlü Takrir; dört milletvekilince verilmiş bir önerge olduğundan bu adı almıştır. Adnan Menderes, Celal Bayar, Refik Koraltan ve Fuad Köprülü; 12 Haziran 1945 tarihinde, “toprağı olmayan köylülere toprak verilmesi” şeklinde özetlenen, devlete ve toprak ağalarına ait olan arazilerin köylülere dağıtılarak üretim yapılması şeklindeki çalışmalara şiddetle karşı çıktıklarından bir önerge vererek bu karara olan tepkilerini sert bir dille beyan ettiler. Bu çıkışları nedeni ile Adnan Menderes, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan “parti içi muhaledet” gerekçesiyle partiden ihraç edilmişlerdir. Celal Bayar ise kendisi istifa etmiştir. Celal Bayar sadece partiden değil aynı zamanda milletvekilliğinden de istifa etmiştir.

Cumhuriyuet Halk Partisi’nden bu şekilde ayrıldıktan sonra bu dörtlü, 1946 yılında Demorat Parti’yi kurmuştur. Parti genel başkanı Celal Bayar olmuştur. 1947 yılında yapılması beklenen seçimler CHP tarafından 1946 yılına alındı ve bu seçimi CHP %85 oy ile kazandığını ilan etse de seçimin şaibe içerdiği iddiası da gündeme oturmuştur.

Celal Bayar’ın dönemin cumhurbaşkanı İsmet İnönü ile görüşmesi ve seçimlere demokratik yollar kazandırılırsa “devri sabık” yapılmayacağını ( iktidara hesap sorulmayacağını) bildirmesi, DP içinde sıkıntı yarattı. Bazı milletvekilleri partiden istifa edip Millet Partisi’ni kurdular. Millet Partisi, 19 Temmuz 1948 tarihinde Fevzi Çakmak önderliğinde kurulmuş bir partidir.

1950 seçimlerinde daha önce “açık oy- gizli tasnif” olan seçim sistemi, “gizli oy- açık tasnif” şeklinde değiştirilmiştir. Bu seçimlerden DP zaferle çıkmıştır. Refik Koraltan Meclis Başkanı, Celal Bayar cumhurbaşkanı, Adnan Menderes başbakan olmuştur.

Menderes Hükümeti, ilk olarak bütçeye yük olduğu gerekçesi ile devlete ait tüm arabaların satılmasına karar vermiştir. Türk parasına dönemin cumhurbaşkanının değil; ilk cumhurbaşkanımız Mustafa Kemal Atatürk’ün resminin basılması kararı alınmıştır. Ezanın Türkçe okunması uygulamasına son verilmiş, ezanın Arapça okunmasına izin verilmiştir. En dikkat çeken icraat ise askeri bir darbe hazırlığı içinde oldukları iddia edilen Genel Kurmay Başkanı da dahil birçok üst düzey askerin emekliye sevkedilmelerine karar verilmesi olmuştur.

Bir başka dikkat çeken ve özellikle CHP’nin çok büyük tepkisine neden olan icraat ise 1951 yılında, Kore Savaşı’na Türk askerinin gönderilmesi yönünde alınan karardır. Bu karar aslında planlanmış bir adımdı ve bu adım sayesinde Türkiye 1952 yılında NATO’ya tam üye olarak kabul edilmiştir.

1954 seçimleri DP’nin iktidarını pekiştirdiği büyük bir zaferi ile sonuçlanmıştır. %57 gibi önemli bir oranda oy alan DP, bu oy oranı ile Türk siyasi tarihinin hala bile kırılamamış olan rekoruna imza atmıştır.

1955 yılı, ekonomi ile başlayan kötü gidişlerin yılı olmuştur. 6-7 Eylül Olayları da sıkıntılı bir dönemin yaşanmasına neden olmuştur. İstanbul’da Rumlar başta olmak üzere azınlıklara yönelik gerçekleştirilmiş saldırıları içeren olaylara “6- 7 Eylül Olayları” denmiştir. Kıbrıs ile ilgili gelişmeler ve görüşmeler de ülkede yaşanan kargaşaların birçoğunun ana nedeni idi. 1959 yılında Menderes hükümetinin de imzası ile Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmuştur.

Yaşanan olayları ve kaos ortamını yönetmekte DP aciz kalınca, 27 Mayıs Darbesi gerçekleştirilmiştir. Yassıada Yargılamaları ile DP yönetimi ve başbakan Menderes yargılanmış ve olayları engelleyemedikleri gibi azdırmakla suçlanmışlardır. Adnan Menderes 13 ayrı suç ile yargılanmış, biri hariç hepsinde suçlu ilan edilmiştir. Yüksek Adalet Divanı tarafından dokuz ay boyunca sürdürülen yargılamanın sonucunda Adnan Menderes de dahil 14 kişinin idamına karar verilmiştir ve Adnan Menderes için bu karar 17 Eylül 1961 tarihinde İmralı’da infaz edilmiştir.

1990 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan bir yasa ile Adnan Menderes’e ve diğer idam edilenlere iade- i itibar yapılmıştır.