Ağrı’nın tarihi yerleri nerelerdir?

Girik tepe, Anzavur tepe, Diyadin’de Meya (köyü), Eski Beyazıt ve Toprakkale, Ağrı’nın eski yerleşim yerleridir. Urartulardan XX. yüzyıla kadar bir çok uygarlığa ev sahipliği yapmışlardır. Ağrı’daki önemli tarihi yerler şunlardır:

1- Doğubeyazıt Kalesi
Doğubeyazıt’ın 5 km. doğusunda yer alan kale eski Beyazıt’ın kuzey doğusunda bulunan ve Belleburç denilen yerde kayalıklar üzerinde bulunmaktadır. Bugün harap durumdaki kalenin yapım tarihi kesin olarak bilinmemekledir. Tarihi açıdan büyük bir öneme haiz olan İshak Paşa Sarayı, kalenin güneyinde yer alır.

2- Beyazıt Eski Camii
Beyazıt kalesinin güneyinde Yavuz Sultan Selim tarafından yaptırılan bir camiidir. Kesme taştan yapılan bu camii, 15,20 x 15,20 m. boyutlarında, kare planlı ve tek kubbelidir. Kubbe tam olarak 11,50 m. çapındadır.

3- Diyadin Kalesi
Diyadin ilçe merkezinde bulunmaktadır. Kasabanın güneyindeki kayalıklar üzerine kurulmuştur. Yapanı ve yaptıranı kesin olarak belli değildir. Eski adının Ziyaeddin olduğu, zamanla adının Diyadin’e dönüştüğü tahmin edilen ilçe’nin kalesinden günümüze kadar çok az şey kalabilmiştir. Diyadin kalesi her açıdan Urartu yapılarına benzemektedir. Arsaklılar, Akkoyunlular, Karakoyunlular ve Osmanlılar tarafından onarılmış ve yönetim binaları yapılmıştır. Diyadin Kalesi XIX. yüzyıl ve I. Dünya Savaşı’ndaki Osmanlı Rus savaşlarında çok fazla zarar görmüş, Ermeni çeteleri tarafından tahrip edilmiştir.

4- Avnik Kalesi
Evliya Çelebi’nin eserinde buranın Koçbaşı kalesi olduğunu belirtmektedir. Kale Diyadin ilçe merkezine 29 km. mesafede Yankaya (Ali Hido) mezrasında ve Aladağ’ın yüksek bir yerinde bulunmaktadır. Avnik (Unik) kalesi. Cumhuriyet döneminde taşları köylüler tarafından sökülüp ev yapımında kullanıldığı için, bugüne kadar sadece temeli kalmıştır.

5- Kuje kalesi
Koçbaşı (Avnik) kalesine yakın bir yerde olup küçük çaplı bir kale kalıntısıdır. Halk buraya Miraşe adını vermektedir. Kuje kalesi tahrip olmuş ve unutulmuş kalelerden biridir.

6- Meya (Günbuldu) Mağaraları
Diyadin’in 12 km. güney batısında bulunan Günbuldu köyündeki antik şehirdir. Mağaralar köyün 400 m. uzağında yüksek ve sıra kayalıklar içerisinde yer almaktadır. Mağara odaları savunma ve tehlikelerden korunmak için, ele geçirilmesi zor olan kayalara yapılmıştır. Büyük kaya parçasına oyulmuş mihrap, İslam ve Yezidî mezarları, haçlı taşlar, Hz. Ali’nin atının ayak izleri olduğu sanılan taşlar, geriye kalanlardır. Daha önce burada bulunan iki koç heykeli önce Diyadin Hükümet konağının önüne, daha sonra da şehir merkezine götürülmüştür. Meya antik kentin yakınında bulunan Sahabe Mezarlığı’da tarihi izler taşımaktadır.

7- Tokluca Kalesİ

Diyadin’in Tokluca köyünde bulunmaktadır. Kale ilçe merkezine 19 km. uzaklıkta bulunan Tokluca’daki kalede yer altına inen merdivenler bulunmaktadır. Kayalar oyulmak suretiyle yapılan merdivenlerin, kalenin bir başka yere giden gizli yolu mu, yoksa Meya mağaralarına giden yol mu olduğu hala tespit edilememiştir.

8- Üç Kilise

Taşlıçay’ın 18 km. doğusunda yer alan Taşteker köyünde bulunmaktadır. Ağrı – Doğubeyazıt karayolunun güneyindeki köy, eskiden beri kutsal kabul edilen bir yerdir. Üç kilise’nin kutsallığı M.Ö. ye kadar dayanır. Saman Arsakü Türkleri Bagavan adlı büyük ve ünlü bir Güneş Tapınağı yapmışlardı. Sonradan Ermeniler de buraya bir manastır yapmışlardır. Köyün üstündeki dağın tepesinde tapınak kalıntıları ve bina temelleri bulunmaktadır. Üç kilise’yi Ermeniler ve Batılılar “Surp Ohannes” ismiyle anmaktadırlar. Nuh Peygamber’in mezarının burada olduğuna ilişkin bir takım rivayetler bulunmaktadır.

9- Kızıl Ziyaret Kalesi

Balık gölünün batı kıyısındaki köyün bitişiğinde yer alan dik ve sarp tepenin üzerindeki kaledir. Hangi döneme ait olduğu hala bilinmemektedir. 1918 yılından sonra terk edildiğinden dolayı, ev, barınak ve kale surları sökülmüştür.

10- Küpkıran – Harabegöl Kalesi

Yukarı Küpkıran ile Harabegöl arasındaki bulunmaktadır. Büyük blok taşlardan yapılmış olan mazgallı bir kaledir Kaleyi kimin ne zaman yaptığı ve yaptırdığı bilinmemektedir. Şimdi harap durumdadır.

11- Toprakkale

Ağrı’daki antik şehirlerden biri de, Eleşkirt’e 14 km uzaklıktaki Toprakkale’dir. Toprakkale önceleri ilçe merkeziyken ulaşım yetersizliğinden dolayı Cumhuriyet döneminde Eleşkirt’e bağlanmıştır. Buradaki kale ve camii önemlidir. Tarihi öneme sahiptir. Toprakkale’nin tarihi Urartulara kadar uzanır.

12- Toprakkale Camii

1684 tarihinde Toprakkale köyünde Mirza bin Abdi Paşa’nın yaptırdığı camiidir. Höyüğün güney yamacında olduğundan dolayı güney tarafında teras oluşturularak üzerine inşa edilmiştir. Selçuklu mimari tarzına uygun yapılan camii, 1864 yılındaki depremde zarar görmüştür. 1968 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıştır.

13- Havaran Kalesi

Hamur ilçe merkezinde yer alan bir kaledir. Giriş kapışı güney doğu yönünde bulunmaktadır. Kimler tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Hakkında çok fazla bilgi yoktur. Bugün kale harap haldedir.

14- Hamur Kümbeti (Sürmeli Mehmet Paça Kümbeti)
Ağrı – Van karayoluna 250 m. Uzaklıkta bulunmaktadır. Kümbetin giriş kapında bulunan dört satırlık kitabe tahrip edildiğinden dolayı, yaptıran ve kimin için yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Kitabeden 1802 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır.

15- Şoşik Kalesi
Hamur’un Şoşik (Karlıca) köyünde bulunan bir kaledir. Köy ilçe merkezine 34 km. uzaklıkta bulunmaktadır. Kalenin yapım tarihi bilinmemektedir. Ancak Akkoyunlular’dan kaldığı tahmin edilmektedir.

16- Karagöz Kilisesi
Tutak’ın 26 km batısında bulunan Dayıpınarı köyü yakınındaki kayalık arazide ve yeraltında yer alan bir kilisedir. Kilise kayalara oyularak yapılmıştır. Kiliseye, dışarıdan kayalara işlenmiş merdivenlerle inilmektedir

17- Kan Kalesi
Tutak’ın 15 km. batısında Dönertaş köyü yakınlarında bulunmaktadır. Ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı bilinmemektedir.

18- Zencir Kalesi
Tutak’ın güneyindeki Katavin dağında bulunan kaledir. Yapılış tarihi bilinmemektedir. Kalenin köşelerinde zencir sallandığından dolayı bu ad ile anılmaktadır.

19- Patnos Kümbetleri
Anonim kümbet ya da Üçkümbet olarak da bilinmektedir. Karakoyunlular devrinden kalma bir eserdir.

20- Anzavur Tepe
Patnos kalesi olarak da bilinen tepenin yeni adı Kot tepedir. Patnos’un 2 km. kuzey batısında ve Ağrı karayolunun kuzeyin bulunmaktadır. Anzavur (Kot) tepe, Ağrı’nın en eski uygarlık merkezidir. Urartulardan kalma bir yerdir. M.Ö. 8. yüzyılda yapıldığı sanılan saray, tapınak ve bina kalıntıları bulunmaktadır.

21- Girik tepe
Patnos’un 1 km. güney doğusunda bulunmaktadır. Değirmentepe olarak da bilinmektedir. Yapılan kazılarda saray olduğu tespit edilmiştir. Sarayın Patnos bölgesine çok önem veren Urartu Kralı Menua ya da oğlu I. Argişti döneminde inşa edildiği sanılmaktadır. Girik tepe Urartular’ın yönetim merkezi olmuştur.

Ağrı – Uzunveli kalesi, Şehit (Uğuz) dağındaki antik kent Tendürek (Çermik) kale, Tutak – İsaabat köyündeki kilise, Tutak – Atabindi köyündeki kilise gibi bir çok tarihi eser daha mevcuttur.