Alp Er Tunga kimdir?

Sakalar yani iskitler dönemine ait olan Alp Er Tunga ve şu olmak üzere iki adet destan tespit edilmiştir. Alp Er Tunga, M.Ö. 7. yüzyılda yaşamış bir kahraman ve çok sevilen bir Saka hükümdarıdır. Alp Er Tunga Orta Asya’daki bütün Türk boylarını bir çatı altında toplamış ve daha sonra Kafkasları aşarak Anadolu, Suriye ve Mısır’ı fethetmiş ve böylece Saka devletini kurmuştur. Alp Er Tunga’nın bütün hayatı savaşlarla geçmiştir. Uzun süre mücadele etmiş olduğu İranda kurulmuş olan Medlerin hükümdarı Keyhusrev‘in davetinde hile ile öldürülmüştür. Alp Er Tunga ile İranlı Med hükümdarları arasındaki bu mücadelelerin hatıraları uzun asırlar boyunca hem Türkler hem İranlılar arasında yaşatılmıştır.

Tunga sözcüğü leopar cinsinden yırtıcı bir hayvanın adıdır. Bir yiğitlik simgesi olarak alplara isim diye verilir. Uzun saçlı olmak Tunga’yı çağrıştırdığından dolayı alplar saç uzatırlar. Ayrıca cengaverler yırtıcı hayvanların bilhassa pars, aslan, kaplan gibi hayvanların postlarını giyerler. Bu postlar savaşçılığın bir sembolüdür. Alpar Tunga Han, yanında iki tane tunga yani leopar ile resmedilir, sırtında da bir post bulunmaktadır. Postun dişleri başının üzerinden görünmektedir. Bütün Türk Dünyasında olduğu kadar, İran ve Ortadoğu halklarının pek çoğu tarafından tanınır. Selçukluların 33 atasından biri olarak kabul edilir.

Alp Er Tunga, Heredot’ta Madyes, Asur kaynaklarında Maduva, İran ve İslâm kaynaklarında ise Efrasyab adlarıyla anılmaktadır. Orhun (Göktürk) Yazıtlarında “Dokuz Oğuzlar” arasında “Er Tunga” adına yapılan “yuğ” merasiminden bahsedilmektedir. Turfan şehrinin batısında yer alan “Bezegelik” mabedinin duvarında da Alp Er Tunga’nın kanlı bir resmi yer almaktadır. Divan-ı Lügat-it Türk’ün yazarı Kaşgarlı Mahmud’a ve Kutadgu Bilig’in yazarı Yusuf Has Hacip’e göre “Alp Er Tunga” ünlü İran destanı Şehname’deki büyük ve efsanevî Turan hükümdarı “Efrasiyab”dır. Divan-ı Lûgat-it Türk’de Turan hükümdarlığının merkezi olarak “Kaşgar” şehri gösterilmiştir. İslâmiyeti kabul etmiş olan İlk Türk devleti olan Karahanlı devleti hükümdarları da kendilerinin “Efrasyap” sülalesinden geldiklerine inanmışlar ve bunu bilhassa belirtmişlerdir. Ünlü Moğol tarihçisi Cüveyni’de Uygur devletinin hükümdarlarının da Efrasyap soyundan olduğunu belirtmiştir.

Şecere-i Terakime’ de Selçuklu Sultanlarının kendilerini Efrasyab soyundan kabul ettikleri görülmektedir. Tarihçi Mesudî de M.S. 7. yüzyılın başındaki Göktürk hakanının “Efrasyab” soyundan olduğunu belirtmiştir. Bütün bu bilgilerden yola çıkıldığında “Tunga Alp” ile ilgili efsanelerin Göktürklerden önce doğu ve orta Tiyanşan bölgesinde yaşayan Türkler arasında meydana geldiğini ve bu destanın daha sonradan Göktürk ve Uygurlar arasında yaşayarak devam ettiğini göstermektedir. Alp Er Tunga destanının metni günümüze tam olarak ulaşmamıştır.
Yusuf Has Hacib’in Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a armağan ettiği Kutadgu Bilig adlı eserinde dünya hükümdarları içinde en adaletli olanların Türk hükümdarları olduğunu ve onların içinde adı meşhur olanın Taciklerin (İranlıların) Efrasiyab dedikleri Alp Er Tonga olduğunu belirtmiştir. . O yüksek bilgiye ve çok önemli faziletlere sahip idi. Ne seçkin, ne yüksek, ne yiğit adam idi ; zaten âlemde ferasetli insan bu dünyaya hâkim olur. İranlılar ona Efrasiyap derler; bu Efrasiyap akınlar hazırlayıp ülkeler zaptetmiştir. Dünyaya hâkim olmak ve onu idare etmek için pek çok fazilet, akıl ve bilgi lâzımdır. İranlılar bunu kitaba geçirmişlerdir. Kitapta olmasa onu kim tanırdı.”

Alp Er Tunga Ağıtları (Saka Türkçesi)

Alp Er Tunga öldü mü?
Dünya sahipsiz kaldı mı?
Korkak öcünü aldı mı?
Şimdi yürek yırtılır.

Felek yarar gözetti.
Gizli tuzak uzattı.
Beylerbeyini kaptı.
Kaçsa nasıl kurtulur?

Beğler atlarını yordular.
Kaygı onları durdurdu.
Benizleri yüzleri sarardı.
Safran sürülmüş gibi oldular.

Erler kurt gibi uludular.
Hıçkırıp yaka yırttılar.
Kısık seslerle haykırdılar.
Ağlamaktan gözleri kapandı.

Gönlüm içten yandı.
Yetmiş yaş yaşlandı.
Geçmiş zaman arandı.
Tüm günler geçse de,
Yine de aranır.