Amasya’nın tarihi yerleri nerelerdir?

1- Kral Kaya Mezarları
Amasya’yı M.Ö. 333 yılından M.Ö. 26 yılına kadar başkent olarak kullanan Pontus Krallarına ait olan Kral kaya Mezarları, Harşena Dağı’nın güney eteklerine, kalker kayalıklara oyularak yapılmıştır. Mezarların arasında, kayaya oyulmuş olan yollar ve merdivenler bulunmaktadır. Yeşilırmak vadisi boyunca, irili ufaklı 21 adet mezar olduğu bilinmekle birlikte bunlardan yalnızca birkaç tanesi günümüze ulaşmıştır. Kaya mezarlarının içlerinden çok, arkalarına oyulmuş olan geçitler dikkat çekmektedir. Kral Kaya Mezarları’nın en büyüğü, galeri ve merdivenlerle çıkılan batı yönündeki en son mezardır. Bu mağaranın yüksekliği 15m, genişliği 8m’dir. Sayı itibariyle vadi içerisinde irili ufaklı 18 adet kaya mezarı bulunmaktadır.

2- Amasya Kalesi

Yeşilırmak’ın kuzeyinde ve savunmaya uygun olan Harşene Dağı adı verilen dik kayalıklar üzerinde kurulmuştur. Kalenin “Saray”, “Belkıs”, “Maydonos” ve “Meydan” adlarında dört kapısı vardır. Kale içinde “Cilanbolu” adı verilen bir su kuyusu, sarnıcı ve zindanları bulunmaktadır. Kaleden 70 m. aşağıda M.Ö.3. yüzyıla ait merdivenli bir yeraltı yolu ile burç ve cami kalıntıları görülmeye değerdir. Kalenin güney eteğinde Osmanlılar tarafından kullanılan Kızlar Sarayı’na ait kalıntılar ile yamaçlarda yerden 20-25 m. yükseklikte düz bir duvar şeklinde kalker kayalara oyulmuş olan M.Ö.3. yüzyıla ait irili ufaklı 18 adet kaya mezarı bulunmaktadır. Kalenin sur duvarlarının büyük çoğunluğu ayakta kalmıştır. Hellenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı döneminde genelde askeri amaçlı kullanılmış ve defalarca onarım görmüştür.
2- Baraklı Kalesi
Taşova İlçesi Özbaraklı Beldesi’nin güneyinde olup yaklaşık 2 km uzaklıktadır. Romalılar döneminde, bölgeden geçen kervan yolunun güvenliğini sağlamak üzere kurulmuştur.
3- Aynalı Mağara
Amasra çevre yolunun Samsun güzergahından sağa doğru ayrılan Ziyaret Beldesi yolu üzerinde olup şehir merkezine 3,3 km. uzaklıktadır. Kral Kaya Mezarlarının en iyi işlenmiş ve tamamlanmış olanıdır. Yerden dört basamakla çıkılan 1.65 m. yüksekliğindeki mezar düz satıhlı bir kayaya oyulmuştur. Genişliği 9.8 m. Yüksekliği 13 m. dir.

4-Burmalı Minare Camii

Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında veziri Necmeddin Ferruh Bey ve kardeşi Haznedar Yusuf Bey tarafından yaptırılmıştır. Birçok onarım ve restorasyondan sonra orijinal görünümünü kaybetmiştir. Kıble duvarlarına dikey uzanan üç nefli bir plana sahiptir.

5- Gök Medrese Camii

Amasya Valisi Seyfettin Torumtay tarafından 1267 yılında yaptırılmıştır. Cami; medrese ve mezar odasıyla kapalı bir külliye gibidir. Yanındaki kümbet mavi renkte çinilerle süslendiğinden dolayı Gök Medrese adını almıştır. Sadece kesme taş mimarisi olgun oranları ve süslemeleri bakımından Anadolu’da eyvan biçimli portalı olan sayılı camilerden biridir.

6- Gümüşlü Camii

1326 yılında Taceddin Mahmut Çelebi tarafından yaptırılan cami Amasya’da bulunan ilk Osmanlı dönemi eseridir. Kesme taştan yapılmış olup kare planlıdır. Cami kiremit örtülü ahşap kubbe ile kapatılmıştır. Son cemaat yeri ahşap direkler üzerinde ve üçgen alınlıklı bir çatı ile örtülüdür. Revak kemerleri yıkılmış olan kemer yastıkları ortadadır.

7- Bayezid Paşa Camii

1414 yılında Amasya Emîri Bayezid Paşa tarafından yaptırılmıştır. Yapının planı, Bursa Yeşil Cami’ye benzemektedir. Arka arkaya iki kubbe, öndeki kubbenin hemen yanlarında ikişer küçük kubbesi ile tipik bir zaviyeli camidir. Cephenin bazı yerleri mermer kaplamalıdır. Süslemeli bir kubbesi bulunan abidevi bir son cemaat yerine sahiptir.

8- Yörgüç Paşa Camii

1428 yılında Sultan II. Murat’ın veziri Yörgüç Paşa tarafından yaptırılmıştır. Giriş kapısının üstünde geometrik motifler ve çiçek motifleriyle süslenmiş sağır pencerelerin altında bir kitabe bulunmaktadır.

9- Sofular Camii

Sultan II. Bayezid döneminde, 1502 yılında Beylerbeyi Abdullah Paşa tarafından yaptırılmıştır. Yüksek kasnaklı bir kubbe ile örtülü olan caminin avlusunda Abdullah Paşa Türbesi bulunmaktadır.

10- Şirvanlı Azeriler Camii

Şeyh Hacı Mahmut Efendi tarafından Kafkasya’nın Karabağ ve Şirvan şehirlerinden gelerek Amasya’ya yerleşmiş olan göçmenlerden toplanan yardımlar ile yaptırılmıştır.

11- Fethiye Camii

Fethiye mahallesindeki cami, ilk yapıldığı yıllarda kilise olarak yaptırılmıştır. Bizans İmparatoru Phocas’ın (602-610) kızı Helâna tarafından yaptırılmış olan kilise, 1116 yılında Fetih Gazi tarafından camiye çevrilmiştir.

12- Haliliye Medresesi

Gümüşhacıköy ilçesindeki Medrese, Çelebi Sultan Mehmet zamanında, Beylerbeyi Halil Paşa tarafından 1413 yılında yaptırılmıştır. Kare planlı, kapalı ve avlulu bir medresedir.

13- Abide Hatun Camii

Merzifon ilçesindeki cami, 17. yüzyılın başında Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın annesi Abide Hatun tarafından yaptırılmıştır. Ahşap üzerine kalem işi bir teknikle yapılmış uygulamaların güzel örneklerindendir.

14- Sultan II. Bayezid Külliyesi

Sultan II. Bayezid adına, 1485-86 yılları arasında yapılan cami, medrese, imaret, türbe, şadırvan ve çeşmeden ibaret bir külliye olarak yapılmıştır. Cami beş kubbeli bir cemaat yeri ile geniş bir kemerle birbirine bağlanan arka arkaya iki kubbeli mekân ve buraya açılan yan mekânlardan ibarettir. Doğu kısmındaki minaresi renkli taşlarla yivli, batı kısmındaki minare palmetlerle süslü olarak yapılmıştır.

15- Halifet Gazi Kümbeti

Selçuklu Emirlerinden Halifet Alp İbni Tuli için 1242 yılında yaptırılmıştır. Selçuklu türbeleri tarzında kare bir taban üzerine sekizgen planlı kule şeklinde yapılmıştır.

16- Torumtay Türbesi

1278 yılında Amasya Valisi Seyfettin Torumtay’ın ölümü üzerine yaptırılmıştır. Türbe içinde Seyfettin Torumtay’ın torunları ve çocukları yer almaktadır. Tamamı kesme taştan yapılan türbenin güney cephesinin iki üst köşesi yüksek kabartma motifleriyle Selçuklu taş işçiliğinin özgün bir örneklerinden biridir.

17- Kapı Ağa (Büyük Ağa) Medresesi

1488 yılında Sultan II. Bayezid’in Kapı Ağası Hüseyin Ağa tarafından yaptırılmıştır. Ön Asya ve Selçuklu mezar anıtlarında görülen sekizgen plan şeması ilk defa bu medresede uygulanmıştır. Her kenarda üçer tane bulunan ve tonozlu revakların gerisinde bulunan kubbeli odaların güney kenarında daha büyük ve yüksek bir kümbet ve örtülü mekâna yarım kubbelerin bağlanması ile meydana gelen “L” planlı bir dershane yapının esasını teşkil etmektedir.

18- Ferhat Su Kanalı
Helenistik Dönemde şehrin su ihtiyacını karşılamak için yapılmış olan su kanalı yaklaşık 75 cm. genişliğinde ve 18 Km. uzunluğundadır. Terazi sistemine göre kanallar oyularak ve tünel açılarak bazı yerlerinde duvarlar örülerek inşa edilmiştir.

19- Bimarhane (Darüşşifa)

İlhanlı döneminden günümüze kadar ulaşan bir eserdir. 1308-1309 yılında İlhanlı Hükümdarı Sultan Mehmet Olcayto ve hanımı Uduz Hatun’un adına Anber Bin Abdullah tarafından yaptırılmıştır. Yapının özellikle ön cephesi sanat bakımından son derece değerlidir.

20- Ezine Han

Amasya-Tokat karayolunun 35. km. sindeki Ezine, Pazar beldesindedir. Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubad’ın hanımı Mahperi Hatun tarafından yaptırılmıştır. İç kısmı kemerli üç bölümden meydana gelmiş olup tonoz örtülüdür. Osmanlı döneminde onarım görmüştür.