Anadolu Aleviliğinin inanç yapısı nasıldır?
Anadolu Aleviliği ülkemizde büyük bir kitelenin inancını teşkil etmektedir. Ülkemizde çok çeşitli inançlar mevcutur. Anadolu Aleviliği bu inançlar arasında yaygın olan bir inançtır. Anadolu Aleviliği, Kuran-ı Kerim-i kutsal kitap, Hz. Muhammed’i peygamber olarak kabul eden, imam inancına ve Ehl-I Beyt sevgisine dayanan İslami bir inançtır. Sözlük anlamı olarak Ehl-I Beyt ev lakı anlamına gelmektedir. Aleviler için Ehl-I Beyt Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz, Fatıma, Hasan, Hüseyin’dir Hz. Ali Hz. Muhammed’in amcasının oğlu ve aynı zamanda damadıdır. Fatıma Hz.Muhammed’in kızıdır. Hasan ile Hüseyin ise peygamber efendimizin torunlarıdırlar. Hz. Muhammed’in başka kızları da vardır. Hz. Osman ile kızı Rukiye evlenmiştir. Dolayısı ile Hz. Osman’da Hz. Ali gibi peygamber efendimiz Hz.Muhammed’in damadı’dır. Peygamber efendimizin eşlerinden biri olan Hafsa ise Hz. Ömer’in kız kardeşidir. Hz. Ali’nin oğullarının dışında kızları da vardır. Hz. Fatıma’dan sonraki eşlerinden de çocuk sahibi olmuştur.
Aleviler peygamber efendimizin eşlerini Fatıma dışındaki diğer kızlarını, Hz. Ali’nin sonraki eşlerini ve çocuklarını hane halkından kabul etmezler. Aleviler için Ehl-I Beyt başta sayılan beş isimden ibarettir. Anadolu Aleviliği 12 imamı benimsemektedir. İmam, Alevilerin bütün yanlışlardan, hatalardan, kusurlardan, günahlardan arınmış Kuran’ın özü , iç manasını bilen bilge kişi, toplumun dini lideridir. Alevilere göre ilk imam Hzç Ali’dir. Diğer imamlar Hz. Ali’nin Fatıma’dan doğan çocukları Hasan ve Hüseyin ve onların soyundan gelmiş olan kişilerdir. 12 İmam sırası ile ; Ali, Hasan, Hüseyin, Zeynelabidin, M.Bakır, Cafer’üs Sadık, Musa’l Kazım, Musa’r Rıza, Takiyy’il Cevat, M. Nakiyy’il Hadi, Hasan’ul Askeri ve Muhammed Mehdi’dir.
Aleviler 12. İmam olan Mehdi’nin daha çocuk yaşta kaybolduğuna, halen yaşadığına, bir gün mutlaka dönerek zulme son vereceğine inanırlar. Soyut olrak Mehdi çok büyük acıla rçekmiş Alevi toplumunun hasret ve umudu, Aleviliği canlı tutan sembolüdür.
Aleviler küçük bir topluluk dışında, namaz kılmaz, hacca gitmez, zekat vermez, oruç tutmazlar. 12 günlük Muharrem oruçlarını tutarlar. Aleviler tarafından içki haram Kabul edilmemektedir. Cem adını verdikleri yerde dini törenlerini yılda bir kaç kez yapılan ayinlerle yerine getirirler. Cem yalnızca bir toplu ibadet şekli olmayıp, suçluların toplum tarafından yargılandığı bir meclis niteliğine sahiptir. Cemevinde yöreye bağlı olarak, farklı biçimde içki’de sunulmaktadır. Bazı yerlerde Aleviler cemde sunulan içkiye “dolu” derler. Dolu eski Türklerde kurban saçı anlamına gelmektedir.
Aleviler kendilerinin Kuran’ın öz ve içsel manasını benimsediklerini söylerler. Alevi inancına göre inancın 4 kapısı 10’ardan 40 makamı bulunmaktadır. Kapılar, Şeriat, Tarikat, Marifet, Hakikat’tır. Şeriat adını verdikleri kapıda on makamla ifade edilen iman, ilim, ibadetler, haramdan sakınmak, şefkat, temizlik, vb kavramlardır. Aleviler kendilerinin şeriat kapısını aştıklaırna inanmaktadırlar. Bu yüzden oruca, namaza, hacca ve zekata fazla önem vermezler.Tarikat kapısı, talip,mrit, saygılı olmak gibi kavramları ifade etmektedir. Marifet kapısı sabır, cömertlik, utanmak ve tevazu gibi kelimeleri ifade etmektedir. Hakikat ise ırk, millet ayrımı yapmamak, alçak gönüllülük gibi kavramları ifade etmektedir.
Dedeler alevilerin dini önderleridir. Dedelik soydan gelmektedir.Dedeler bölge bölge dolaşarak cem ayinlerini yönetirler.Alevilikte en önemli müessese dünya ahiret kardeşliği manasındaki “müsahipliktir”. Genç evli iki aile birbirlerini Cem töreninde müsahip tutarlar. Bu çiftler iyi kötü günlerini paylaşmakla sorumludurlar.
Hz. Muhammed Mekke’den Medine’ye hicret ederken kardeşlik olarak Hz. Ali’yi seçmiştir. Alevi olmayan ailelerin çocukları alevi olamaz. Alevilerde grup dışı evlilikleri genel olarak izin verilmemektedir. Alevilikte kadına ciddi manada değer verilmektedir. Kadın saygın ve eşit bir yere sahiptir.