Anayasa Mahkemesi nedir, görev ve yetkileri nelerdir?
Anayasa Mahkemesi 17 üyeden kurulur. Üyeler CB ve TBMM tarafından seçilir. Üyeler 12 yıl boyunca görev yaparlar ve tekrar seçilemezler.
Görev ve Yetkileri
a. Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İç Tüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz.
Kanunların ve anayasa değişikliklerinin şekil bakımından denetlenmesi, Cumhurbaşkanınca ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir. Kanunun Resmi Gazetede yayımlandığı tarihten itibaren on gün geçtikten sonra, şekil bozukluğuna dayalı iptal davası açılamaz.
Kanunların esas bakımından denetlenebilmesi için iptal davası açabilme hakkı, Cumhurbaşkanına, iktidar ve anamuhalefet partisi Meclis grupları ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının en az beşte biri tutarındaki üyelere aittir.
Kanun hükmündeki kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İç Tüzüğünün şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açabilme hakkı, Cumhurbaşkanına, iktidar ve ana muhalefet partisi meclis grupları ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının en az beşte biri tutarındaki üyelere aittir.
Kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğünün Resmi Gazete yayımlandığı tarihten itibaren altmış gün geçtikten sonra esasa dayalı iptal davası açılamaz.
İktidarda birden fazla siyasi partinin bulunması halinde, iktidar partilerinin dava açma hakkını en fazla üyeye sahip olan parti kullanır.
b. Siyasal partilerin kapatılması için Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından açılan davalara bakar.
c. Siyasal partilerin mali denetimini yapar.
d. Bazı Parlamento (Meclis) kararlarının, Anayasa ve İçtüzüğe aykırılıkları nedeniyle yapılan iptal istemlerini karara bağlar.
e. Kendi üyeleri arasından Uyuşmazlık Mahkemesine başkan seçmek.
f. Anayasa Mahkemesi Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Yüce Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı ya da Cumhuriyet Başsavcı vekili yapar. Yüce Divan kararlarına itiraz mümkündür.
2010 Anayasa değişikliği ile TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı, Kara, Hava, Deniz ve Jandarma Genel Komutanları da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan’da yargılanmaktadır.
Anayasa Mahkemesinin Çalışma Usulü ve Kararları
Anayasa Mahkemesi, iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışır. Genel Kurul en az on iki üye ile toplanır. Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi parti kapatılması ya da Devlet yardımından yoksun bırakılmasında toplantıya katılanların üçte iki oy çokluğu aranır. Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler. Bireysel başvurularda duruşmaya karar verilebilir. Kanun, kanun hükmünde kararname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü, iptal kararlarının Resmi Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırılır. Bu tarih, kararın Resmi Gazetede yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez. İptal kararları geriye yürümez. Anayasa Mahkemesi kararları Resmi Gazete hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar.