Anayasamıza göre temel hak ve özgürlüklerin korunması yolları nelerdir?

1982 anayasasına göre Ülkemizde insan haklarının korunması yollarına başvurulan makam esas alınmak üzere dört ana başlık altında inceleme yapmak mümkündür. Bu ana başlıklar sırasıyla:
1- TBMM’ye dilekçe ile başvuru
2- İdari başvuru
3- Kamu denetçisine başvuru
4- Yargısal başvuru

1- TBMM’ye Dilekçe İle Başvuru
Dilekçe Anayasamızın 74 . maddesinde düzenlenmiştir. Anayasamızdaki bu düzenlemeye göre vatandaşlarımız ve karşılıklılık esası gözetilmek şartıyla ülkemizde ikamet eden yabancı uyruklular kendileri ile veya kamu ile ilgili şikayet ve dilekleri hakkında, yetkili olan makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileri ile ilgili başvuruların sonu, geciktirilmeksizin dilekçe sahiplerine yazılı olarak on be gün içinde bildirilir.

2- İdari Başvuru
Temel hak ve özgürlükleri bir şekilde ihlal edilmiş olan kişiler yürütme organına başvuruda bulunma hakkına sahiptir. Bu başvuru şekli idari başvuru olarak adlandırılmaktadır. Anayasamıza göre Anayasa ile tanınmış olan hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma hakkının tanınmasını isteme hakkına sahiptir. Devlet işlerinde, ilgili kişilerin hangi yasal yollar ile mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek mecburiyetindedir.

3- Kamu Denetçisine Başvuru
Kamu denetçiliği kurumu diğer adıyla ombudsman , halkın şikayetleri üzerine inceleme yapabilen ve gereği hakkında yalnızca tavsiyede bulunabilen fakat kendi karar yetkisi bulunmayan, vatandaşı koruyan kamu görevlisi olarak tanımlanmaktadır. 1982 Anayasasına 2010 yılında yapılan değişiklik ile kamu denetçiliği kurumu ülkemize girmiştir. Buna göre herkes kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Türkiye Büyük Millet meclisi Başkanlığı’na bağlı olarak kurulmuş olan Kamu denetçili Kurumu idarenin işleyişi ile ilgili şikayetleri inceler. Kamu Başdenetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından dört yıllığına gizli oy ile seçilir. İlk iki oylamada tam sayının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tam sayısının tam çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada da çoğunluk sağlanamaz ise en çok oyu alan kişi dördüncü oylama neticesinde seçilir.

4- Yargısal Başvuru
Temel hak ve hürriyetlerin korunması noktasında en etkili olan yol yargısal başvurudur. Çünkü artık başvuru hakkında idarenin kendisi değil, ondan bağımsız olan mahkemeler karar vermektedir. İkinci olarak mahkemelerin vermiş oldukları kararlar bağlayıcıdır. Herkes bu kararlara uymak zorundadır. Anayasamıza göre herkes meşru vasıta ve yollardan yararlanmak sureti ile yargı mercileri önünde davacı veya yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz. İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu herkese açıktır. Ancak Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler ile Yüksek Askeri Şura kararları yargı denetimi dışındadır.. Diğer yandan bu durumda da Yüksek Askeri Şuranın terfi işlemleri kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır.

Bireylerin temel hak ve hürriyetlerinin korunması noktasında Anayasa Mahkemesi önemli bir yere sahiptir. Bu açıdan ilk olarak somut norm denetimi usulünü anlatmak gerekir. Somut norm denetimi bir hukuk normunun bir davada uygulanması sırasında Anayasa’ya aykırılığının ileri sürülmesi üzerine yapılan denetimdir. Buna göre bir davaya bakmakta olan mahkeme uygulanacak bir kanun veya KHK’nın hükümlerini Anayasa’ya aykırı görürse ve taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa, Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda vereceği karar kadar davayı geri bırakabilir. Bu yöntem ile temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilebilecek olan yasal düzenlemeler iptal edilebilmektedir.