Arıların tozlaşmaya etkisi nedir?
Çiçekli bir bitkide döllenme olması için polenlerin dişi organa ulaşması gerekmektedir. Bu olaya tozlaşma adı verilmektedir. Arı gibi uçan böcekler çiçekten çiçeğe kondukça erkek üreme organından aldıkları polenlerin dişi organa taşınmasını sağlarlar.
Arıların, bitkilerin tozlaştırıcıları olduğu ilk defa Alman Koelreuter ve Sprengel tarafından 1750-1800’lü yıllarda belirtilmiştir. 1892 yılında ise Waite, arı kolonilerinin meyve ağaçlarının tozlaştırılmasında kullanılabileceğini ifade etmiştir. Waite o dönemde çapraz tozlaşmanın meyve ağaçlarında önemini tespit etmiştir. Daha sonra yapılan çalışmalar meyve bahçelerinin yakınlarında arı kolonilerinin bulundurulmasının getirileri ortaya çıkartılmıştır.
Arılarla çiçek açan bitkiler doğal ortaklardır. Her biri, diğerinin yaşamı ve yeniden üremesi için belirli görevleri yerine getirmekte olup bu anlamda aralarında bir menfaat ilişkisi bulunmaktadır. Arıların belirli bir süre gözlendiklerinde, farklı arı türlerinin değişik çiçeklere gittikleri görülmüştür. Bu bitkilerin çiçeklerinin rengi, şekli ve kokusu özel olarak bu türleri çekmektedir. Arılar nektar toplamak amacı ile çiçeklere yöneldikleri zaman, aynı türden bitkiler arasında polen aktarımını da gerçekleştirmiş olurlar. Bu aktarım neticesinde bitkilerde döllenme sağlanmış olur.
Bitkiler döllenmek için hareket etme özelliğine sahip olmadıklarından, yeni yerlere kendi başlarına yayılamayacaklarından ve kendilerini yiyecek hayvanlardan koruyamamalarından, bütün bu görevlerin başka yollardan yerine getirilmesi gerekmektedir. Bazı bitkiler döllenme ve tohum yaymada rüzgardan veya sudan yararlanırlar.
Çiçek açan bitkiler tozlaşmayı sağlayacak olan hayvanları genel olarak gösterişli ve çarpıcı çiçekleri ile tohum yayıcılarını da renkli, kokulu ve besleyici meyveleriyle kendilerine çekerler. Elma, kiraz ve başka birçok meyvenin yetiştiriciliği, güvenilir bir arı-polinatör kaynağının varlığına doğrudan doğruya bağlıdır. Bundan dolayı birçok meyve üreticisi arıcıların hizmetlerinden büyük ölçüde yararlanmaktadırlar. Arıcılar kovanlarını bir bahçeden diğerine taşırken tozlaşmaya büyük katkıda bulunurlar ve kendileri de bal elde etmiş olurlar.
Tarım ürünlerine zarar veren veya hastalık taşıyan haşereye karşı kullanılmakta olan kimyasal tarım ilaçları, tarım açısından önem taşıyan böcek polinatörler için ciddi tehdit oluşturmaktadır. Bu ilaçlar, hedefin haricinde daha geniş bir nüfusu yok etmektedir. Çiftçilikle ve bahçıvanlıkla uğraşanlar kimyasal ilaçlar kullanmadıklarında arı gibi polinatörler çoğalmakta ve bitkiler buna bağlı olarak daha fazla meyve vermektedir.
Çiçek açan bitkilerin, çiçeklerinin tepeciklerine polen getirecek, böylece üremeyi sağlayacak mekanizmalara her zaman ihtiyacı vardır. Bu aktarımı polinasyon veya tozlaşma adı verilir. Polinasyon gerçekleştiği zaman ve polen ile tepeciğin uygun olduğu durumlarda bir polen taneciği polen tüpü oluşturacak şekilde gelişir, bu da ovaryum içindeki ovule spermi taşır. Tohumlu birçok bitkide tohumlar türün yaşamı açısından büyük önem taşırlar. Tohum oluşumu için polinasyon şarttır.
Arılar tozlaşma sağlama açısından bakıldığında mükemmel bir performansa sahiptirler. Arılar, içine girilmesi güç çiçeklere bile kolaylıkla girebilirler. Arıların çiçek zekasıda oldukça güçlüdür; başka bir deyişle bol miktarda polen ve nektar veren çiçekleri hemen tanırlar. Bundan dolayı arıların çiçek ziyaretlerinde bir süreklilik bulunmaktadır ve bu durum hem bitki hem de arı için oldukça yararlıdır. Sosyal arılar, bu tür çiçeklerin yerini, yönünü, türünü ve bolluğunu, diğer arılar tarafından da hissedilen ve görülebilen dansları ile kovandaki diğer arılara aktarırlar. Ayrıca, üzerlerindeki çiçek kokusu da bir başka anlatım yoludur.
Arıların, birçok tür çiçekten nektar toplamaya elverişli olan orta uzunlukta dilleri vardır. Nektar, gırtlağın belirli bir bölümünde bulunan bal midesinde taşınmakta olup buradaki enzimler nektarı bala çevirir. Polinasyonu arılar tarafından sağlanacak olan çiçekler genel olarak mor, mavi, lavanta veya beyaz renktedirler, ama kırmızı olamazlar. Polinasyonu arılar tarafından sağlanan bitkilerin birçoğu iki taraflı simetriktir.
Arılar vasıtasıyla tozlaşan bitkilerin listesi son derece kabarık olup, bu bitkilerin doğrudan meyve, sebze ve tohum olarak değerleri düşünüldüğü zaman Amerika Birleşik Devletlerinde bu değer 8 milyar Amerikan Doları’na kadar ulaşmaktadır.
Tozlaşması arılar tarafından sağlanan bazı önemli bitkiler şunlardır: Elma, armut, erik, şeftali, badem, portakal, yaban mersini, çilek, böğürtlenler, yonca, kavun, evliyaotu, salatalık, pamuk, karpuz, havuç, ayçiçeği, fasulye.
Toronto Üniversitesi tarafından yapılmış olan bir araştırma, arı nüfusunun büyük ölçüde azalmasından dolayı tozlaşmanın da azalma tehlikesini ortaya çıkarmıştır. Çiçekli bitkilerin tozlaşmak ve dolayısı ile üremek için arılara ihtiyacı olduğuna değinen araştırmacılar, arı nüfusundaki azalmanın büyük sorunlara yol açabileceğini belirtmektedirler.