Arşimet kimdir?

Hamamdan bir anda çıplak bir şekilde fırlayıp sokaklarda “Buldum! Buldum!” diye bağırarak koşmasıyla tanınan ünlü bilim adamı Arşimet (Archimedes), M.Ö. 287 – 212 yılları arasında yaşamıştır. Sicilya doğumlu olan Arşimet, matematikçi, fizikçi, astronom, filozof ve mühendistir. Babası astronom Phidias’tır. Pek çok matematik tarihçisine göre Arşimet, integral hesabın babasıdır.

Arşimet, öğrenimini tamamlamak ve dönemin ünlü matematikçisi Eukleides’in derslerini izlemek üzere Antik Çağ’ın kültür merkezi olan İskenderiye’ye gitti. Yerkürenin çevresini zamanına göre çok iyi bir yaklaşımla veren Eratosthenes ile burada tanıştı. Yurduna döndükten sonra daha çok matematik, fizik ve astronomiyle uğraştı.
Arşimet M.Ö. 215 yılında Konsül Marcellus komutasındaki Roma Ordusu’na karşı Syracusa Kenti’nin savunmasında bizzat yer aldı. Bu savunmada çok uzak mesafelere ok ve taş atan mekanik aletler yaptığı ayrıca kurduğu ayna sistemiyle güneş ışınlarını Roma Donanması üzerine odaklayarak gemileri yaktığı çeşitli kaynaklarda belirtilmektedir. M.Ö. 212 yılında Marcellus’un askerleri şehre girdiğinde ünlü bilim adamı kum üzerine çizdiği bir geometri problemiyle uğraşırken bir Romalı askerin sorusuna karşılık vermediği için öldürüldü.

Ünlü bilim adamı Arşimet’in mekanik ve matematik alanında sayısız buluşları vardır. Sonsuz vidanın, hareketli makaranın, palanganın ve dişli çarkın mucidi olarak tanınır. “Bana bir dayanak noktası gösterin dünyayı yerinden oynatayım” sözü Arşimet’e aittir. Kuramsal mekaniğin kurucusu olarak kabul edilmektedir. Bir dairenin çevresiyle çapı arasındaki oranı daire içine ve dışına bir takım çokgenler çizerek “Çemberin Yüzölçümü Üstüne” adlı çalışmasında hesaplandı. Pi sayısının değerinin büyük bir yaklaşıklıkla 323/9 ile 29/3 arasında olacağını belirtti. Çok büyük sayıları kolaylıkla açıklama imkanı sağlayan Yunan sayı sistemini ortaya koydu. Yayların toplama ve çıkarma formüllerini bulan Arşimet koniklerin (elips, parabol ve hiperbol) kendi çevresinde dönmesiyle oluşan geometrik şekilleri inceledi.

Arşimet’in en önemli matematik başarılarından biri, eğri yüzeylerin alanlarını bulmak için bazı yöntemler geliştirmesidir. Bir parabol kesmesini dörtgenleştirirken sonsuz küçükler hesabına yaklaşmıştır. Sonsuz küçükler hesabı, bir alana tasavvur edilebilecek en küçük parçadan daha küçük bir parçayı matematiksel olarak ekleyebilmektir. İlk defa denge prensiplerini ortaya koymuştur. Bu prensiplerden bazıları şunlardır:
1. Eşit kollara asılmış eşit ağırlıklar dengede kalır.
2. Eşit olmayan ağırlıklar eşit olmayan kollarda aşağıdaki koşul sağlandığında dengede kalırlar: f1 • a = f2 • b
3. Bu çalışmalarına dayanarak söylediği “Bana bir dayanak noktası verin Dünya’yı yerinden oynatayım.” sözü yüzyıllardan beri dillerden düşmemiştir.

Arşimet ayrıca kendi adıyla tanınan sıvıların dengesi kanununu da bulmuştur. Söylendiğine göre, bir gün Kral II Hieron yaptırmış olduğu altın tacın içine kuyumcunun gümüş karıştırdığından kuşkulanmış ve bu sorunun çözümünü Arşimet’e havale etmiş. Bir hayli düşünmüş olmasına rağmen sorunu bir türlü çözemeyen Arşimet, yıkanmak için bir hamama gittiğinde, hamam havuzunun içindeyken ağırlığının azaldığını hissetmiş ve “Buldum, buldum” diyerek hamamdan fırlamış. Acaba Arşimet’in bulduğu neydi? Su içine daldırılan bir cisim taşırdığı suyun ağırlığı kadar ağırlığından kaybediyordu ve taç için verilen altının taşırdığı su ile tacın taşırdığı su mukayese edilerek sorun çözülebilirdi. Arşimet’in araştırmalarından önce, tahtanın yüzdüğü ama demirin battığı biliniyordu; fakat bu durumun nedeni açıklanamıyordu.