Atların özellikleri nelerdir?

İnsanlarla her zaman iç içe olan, yakın zaman kadar tarihteki en önemli ulaşım aracı olan at, ehlileştirilen ilk hayvanlardan biridir. İnsanın var olduğu her alanda, at yanında olmuştur. Edebiyatta bile en fazla konu edilen varlıktır. Farklı iklimlerdeki at ırklarından, çeşitli yöntemlerle at ırkları yetiştirilmiştir. Asya bölgesine en iyi uyum sağlayan at ırkı Prezewalsi ve Tarpan türleridir. At ilk olarak M.Ö. 3000 yıllarında Orta Asya’da ehlileştirilmiştir. At ırkları yetiştikleri alanlara, yaptıkları işe göre ayrılsa da, soğukkanlı ve sıcakkanlı ırklar şeklinde gruplandırılır.

Soğukkanlı olan ırklar, kuzeyde yetiştirilen, soğuk iklim koşullarına dayanıklı, iri kaslı, iri vücutlu ve sakin yapılı atlardır. Sıcakkanlı ırklar ise, güneyde yetişen, ılıman iklimlere uyum sağlamış, zayıf vücutlu ve doğurgan türlerdir. Genellikle Suriye, Türkiye, İran, Arabistan, Kuzey Afrika ve Türkistan’da taşarlar. Arap atı ve İngiliz atı en bilinen sıcakkanlı türlerdir. Aynı ırktan gelen, ana babası aynı olan atlar safkan olarak tanımlanır. Anası ya da babası safkan olan ise yarımkan atlar olarak tanımlanır. Bu tür atlar binek atı, araba atı olarak kullanılır. Atların yavrusu tay, dişisi kısrak, damızlık erkek at aygır, at sürüsü yılkı, koşum atının erkeği beygir olarak tanımlanır.

At ırklarının kendilerine özel ayırt edici özellikleri vardır. Vücutlarındaki renkler don olarak tanımlanır. Siyah at yağız, beyaz at kır, kırmızı at al, vücudu kırmızı ayakları ise siyah olan at doru olarak tanımlanır. Ülkemizde doru atlar en makbul olanlardır. Başında ve ayaklarında olan beyaz kıllardan meydana gelen nişane denilen lekeler, atın kimliğini gösterir. Alınlarında olan yuvarlak beyaz lekeye kartopu, burun üzerinde olan beyaz uzun leke akıtma, dudaklarda olan beyaz lekeye abraş, ayaklarında olan beyaz lekelerde seki olarak tanımlanır.

Atların koşma türleri

Atlara hızlı koşma, binicisini taşıma yeteneği verilmiştir. Bu nedenle insanlar için oldukça önemlidir. Normal yürüyüşleri adeta olarak tanımlanır. Bu yürüyüş adımlama şeklinde saatte 6 km yol almaktır. Dört zamanlı yürüyüş sırasında ayakların hepsi birbirinden bağımsız hareket etmektedir. Yürüme sırasında at hızlanırsa, dört zamanlı olan adımlarını ahenkle iki zamanlı hale getirdiğinde, buna tırıs yani süratli denir. Süratli koşmanın diğer türü rahvan olarak tanımlanır. Rahvan ve süratli arasındaki fark, rahvanda aynı tarafta olan ön ve arka ayakların birlikte adım atması, süratlide ise çapraz olan ön ve arka ayakların birlikte aynı anda hareket etmesidir. Ülkemizdeki en sevilen yürüyüş rahvandır. Bu yürüyüş sırasında at ve binicisi yorulmaz. Atların en hızlı olan yürüyüşleri dörtnal olarak tanımlanır. Böyle saatte 50 km hızla gidebilir. Bu üç zamanlı bir yürüyüştür ve bir uçma fazı vardır. Dörtnal yürüyüşte tın ayakları son fazda yerden kesilir, ilk adımında yeniden yürüyüşüne devam eder. Yarış atı olanlar saatte 60 km hızla koşabilir.

Binicisinin komutuna göre hareket eden at, anında manevra yaparak yürüyüşüne devam eder. Gözlük takılmayan atlar, geniş bir açıyı görür ve hisleriyle manevra yapabilir. Bu tarihte savaş alanlarında at kullananlara büyük fayda sağlamıştır. Aynı zamanda binicisiyle hissi bir bağ kuran atlar, binicisinin isteğini hızla algılayarak hareket edebilir.

Atların görüş yeteneği

Atlarda gözlerini bağımsız kullanma yeteneği bulunmaktadır. Yani her göz birbirinden bağımsız farklı cisimleri görebilir. Bu ise yandan, önden ve arkadan panoramik görünüm sağlar. Gözlerin her biri çevreyi 160-170 derecelik açıyla görür. Bu atlara insanlardan daha geniş şekilde görme yeteneği sağlar. Başı düzgün şekilde ileride olduğunda, bir at kuyruğunun arkası hariç her yeri görebilir. Bu özelliğin atları ürkütmesini önlemek için, at gözlüğü kullanılır. Bu şekilde mesafeleri daha iyi ayırırlar, fakat daha dar alanı görürler.

Göz mercekleri ise esnek değildir. Retinanın altı üstüne göre göz merceğine yakındır. Bu nedenle baktıkları cisme farklı uzaklıklardan odaklanabilirler. Bunu yapmak için atın başını aşağıya ya da yukarıya kaldırması yeterli olur. Bununla atlar üzerinden atladıkları engellerin uzaklığını, sıçrayacakları noktayı çok kolay ayarlarlar.

Atların duyma yetenekleri

İnsanlara göre atlar yüksek frekanslı daha fazla, düşük frekanslı seslere daha az hassastır. Kulak kepçeleri sesin kaynağına doğru yönlenebilir. Bunu kulak kepçesinde olan on tane kasla yaparlar. Bu kasların sayısı insanlarda üç tanedir. Bu yüzden kulak kepçelerini arkaya, öne, sağa ve sola doğru hareket ettirebilirler. Kulak kepçelerinin pozisyonu, aynı zamanda atların ruh halini yansıtır. Kulaklar dik olduğunda atın irkilmiş olduğunu ya da bir noktaya odaklandığı, ileriye uzatılmış kulaklar dikkatini toplamış olduğunu, atın mutlu olduğunu gösterir. Korktuğu zamanda kulaklarını geriye doğru götürür. Güvenli olduğunu hisseden at, kulaklarını normal pozisyona getirir.