Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin koruduğu haklar nelerdir?
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde ülkemizin de taraf olduğu protokollerde korunmakta olan hak ve hürriyetler şunlardır:
1- Yaşama Hakkı
Sözleşmede düzenlenmiş olan ilk hak, yaşama hakkıdır. Yaşama hakkı ilk olarak devletin bir bireyi kasti olarak öldürmesini yasaklar. Bu madde aynı zamanda devletin kişilerin yaşama hakkını koruma yükümlülüğünü güvence altına alır. Diğer taraftan eğer bir ölüm meydana gelmiş ise devlete etkili bir soruşturma yapma yükümlülüğü getirmektedir. Devlet bireyi kasti olarak öldürmemelidir. Kolluk kuvvetlerinin kasti olarak bir kişiyi öldürmesi devletin yükümlülüklerini ihlal etmesi demektir. Devletin yaşama hakkını koruma yükümlülüğü vardır.
2- İşkence ve İnsanlık Dışı ve Onur Kırıcı Muamele Yasağı
Sözleşmenin üçüncü maddesinde yer alan bu yasak, insanlık dışı muameleyi, aşağılayıcı muameleyi, insan onuruna yakışmayan cezalandırmayı yasaklamaktadır. Bu maddede hiçbir istisnaya kesinlikle yer verilmemiştir. Devlet çalışanları kişilere kötü muamele ve işkence yapmamalıdır. Devlet görevlilerinin yaptıkları kötü muamele ve işkencelerden bizzat devlet sorumludur. Eğer bir kişi yasaklanan bu davranışa maruz kalmış ise devlet bunu soruşturmakla yükümlüdür.
3- Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı
Bu yasak sözleşmenin dördüncü maddesinde açıkça ifade edilmiştir. Bu maddeye göre hiç kimse köle ya da kul olarak muamele göremez. Hiçbir insan zorla çalıştırılamaz veya zorunlu çalışmaya tabi tutulamaz. Çok zor şartlar altında çalıştırılma, boğaz tokluğuna çalıştırılma, sosyal güvenceden yoksun bırakılarak çalıştırılma bu madde kapsamına girer.
4- Özgürlük ve Güvenlik Hakkı
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin beşinci maddesinde özgürlük ve güvenlik hakkı tanımlanmıştır. Bu madde ile bireyin keyfi bir biçimde devlet organları eli ile özgürlüğünden mahrum bırakılmasını güvence altına alınır. Bu madde ayrıca bir kişi yasalara uygun bir biçimde özgürlüğünden mahrum bırakılmış ise diğer bir ifade ile bu durumdan faydalanılması gereken hakları düzenler. Kişi Özgürlüğünden bütün bireyler yararlanır. İster özgür olsun isterse tutuklu olsun herkes bu maddeden yararlanma hakkına sahiptir. Hiçbir birey özgürlüğünden mahrum bırakılamaz.
5- Adil Yargılanma Hakkı
Bu hak hukukun üstünlüğüne bağlı demokratik toplumun temel değerlerini yansıtmakta olan haklar ve ilkeler bütününü ifade eder. Bu madde hem bir hakkı içermesi hem de çok fazla davada ileri sürülmesi ve uygulanması nedeni ile sözleşmede yer alan en önemli maddelerden biridir.
6- Kanunsuz Suç Olmaz İlkesi
Sözleşmenin yedinci maddesi ile kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi düzenlenmiştir. Hiçbir kişi işlendiği zaman ulusal veya uluslar arası hukuka göre suç teşkil etmeyen bir eylem veya ihmalden dolayı suçlu gösterilemez. Suçu işlediği zaman verilecek olan cezadan daha ağır bir cezaya da çarptırılamaz.
7- Özel hayatın ve Aile Hayatının Korunması Hakkı
Sözleşmenin sekizinci maddesine göre herkes özel hayatına, aile hayatına, haberleşmesine ve konutuna saygı gösterilmesi hakkına sahiptir. Kamu makamları bu hak ile ilgili yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır.
8- Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü
Bütün insanlar düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir. Bu özgürlükler sözleşmenin dokuzuncu maddesinde güvence altına alınmıştır.
9- İfade Özgürlüğü
Bu özgürlük demokratik devletlerin temelini oluşturur. Kişilerin düşüncelerini özgür bir biçimde ifade etmesini güvence altına almaktadır.
10- Toplanma ve Örgütlenme Hakkı
Demokratik devletin temelini oluşturan haklardan biridir. Devlet bu hakkı kullanan kişilere kötü muamelede bulunamaz.
11- Evlenme ve Aile Kurma Hakkı
Sözleşmenin 12. Maddesinde düzenlenen bir haktır. Aile kurma hakkını güvence altına alınmıştır.
12- Etkili Başvuru Hakkı
Sözleşmenin on üçüncü maddesinde ifade edilmiş olan bir haktır.
13- Ayrımcılık Yasağı
Özgürlüklerden yararlanma açısından cinsiyet, ırk, renk, dil, din ayrımı yapılamasını öngören bir yasaktır.
14- Mülkiyet Hakkı
Her insan malına ve mülküne saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.
15- Eğitim Hakkı
Hiç kimse eğitim hakkından mahrum bırakılamaz. Devlet eğitim ve öğretimde yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır.
16- Serbest Seçim Hakkı
Gizli oyla serbest seçimler yapılmasını hedefleyen bir haktır.