Avrupa Sosyal Şartı nedir?

Avrupa sosyal şartı ansan haklarını güvence altına alan bir Avrupa Konseyi antlaşmasıdır. Bu belge sayesinde daha çok sosyal haklar güvence altına alınmakta ve taraf devletlerin bu haklara saygı göstermesi amaçlanmıştır. 1996 yılında yinelenmiş olan Avrupa Sosyal şartı tekrardan gözden geçirilmiştir. Bu şart 1999 yılında Avrupa Sosyal Şartı adını alarak yürürlüğe tam anlamı ile girmiş ve giderek 1961 yılındaki şartın yerini almıştır.
Avrupa Sosyal Şartı’na taraf olmak için şartın metninde yer alan maddelerden asgari sayıdaki maddelerin onaylanması yeterli görülmektedir. Ülkemiz Avrupa Sosyal Şartı’nı 1961 yılında imzalamış olup 1989 yılında da onaylamıştır. Türkiye 2007 yılında ise Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı’nın hükümlerinden birçoğunu kabul etmiştir.
Avrupa Sosyal Şartı ile öngörülmüş olan mekanizma daha ileri ki dönemlerde görüleceği üzere Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kadar etkiye sahip değildir. Fakat Avrupa Sosyal Şartı artıları ve eksileri ile sosyal haklar alanında önemli bir ilerleme olarak görülmektedir. Avrupa sosyal Haklar komitesi, Avrupa Sosyal Şartı’nın denetim organıdır. Avrupa sosyal Haklar komitesi,Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından seçilen üyelerden meydana gelmektedir. Bu komitenin görevi taraf devletlerin Avrupa Sosyal Şartı’nda yer alan maddelere uyumunu değerlendirmektir. Söz konusu görevin yerine getirilmesinde hem şikayet usulü hem de rapor sunma usulü kullanılır.

Avrupa Sosyal Şartı’na taraf olan devletler iki yılda bir Avrupa Konseyi Genel Sekreterliği’ne raporlarını sunarlar. Avrupa İnsan Hakları Komitesi tarafından incelenen ülkelerin bu raporları taraf devletlerin yükümlülüklerini yerine getirip getirmediği bakımından hukuki olarak incelenir. Raporlara dayalı olarak yapılan denetimde komite taraf devletin şartın belli bir maddesine uygun davrandığını veya uygun davranmadığını tespit etmektedir. Komite tarafından taraf devlete hukuki olarak ve fiili olarak mevcut durumu düzeltmeye yönelik bir tavsiye gönderir.

1995 yılında imzaya açılmış olan ve 1998 yılında yürürlüğe girmiş olan bir protokol ile Avrupa Sosyal haklar Komitesi’ne şart ihlal edildiği iddiaları ile başvuru imkanı tanınmıştır. Buna göre başvuru yapma yetkisi olan örgütler şunlardır:
1- Taraf devletlerin işveren örgütleri ile sendikaları
2- Devletlerin ulusal hükümet dışı kuruluşları
3- Avrupa Konseyi nezdinde kendisine katılma yetkisi tanınmış olan ve bu amaç ile hazırlanan listeye Hükümet Komitesi tarafından kaydedilen hükümet dışındaki kuruluşlar
Söz konusu şikayet komite tarafından incelenir, koşullar yerine getirişmiş ise komite dilekçenin edilebileceğine kara verir. Ayrıca komitenin herkese açık olan bir toplantı düzenleme olasılığı da mevcuttur. Diğer bir komite de Hükümetler Komitesi’dir. Taraf devletlere yöneltilecek tavsiyeleri tespit eder ve bunun sonucunda da Bakanlar Komitesi hazırlanmış olan Bakanlar Komitesi Raporu’nu göz önüne alarak tavsiye kararları alır.

Şartın güvenceye almış olduğu hakları şöyle sıralayabiliriz:
1- Konut Hakkı: Ailelerin ihtiyaçları doğrultusunda yeni konut ve konut yardımı hedeflenmiştir. Ayrıca belli yeterlilik düzeyine sahip ve elverişli maliyeti olan bir konutta oturabilmek hakkına herkesin sahip olduğu ifade edilmiştir.
2- Sağlık Hakkı: Bütün herkesin faydalanabileceği etkili sağlık hizmetleri olmalıdır.
3- Eğitim Hakkı: Eğitimin ücretsiz olması sağlanmalıdır. Özellikle ilk ve orta öğretimde buna dikkat edilmesi gerekmektedir.
Ayrıca bu Şart ile, zorla çalıştırmanın yasaklanması, çocuk çalıştırmanın yasaklanması,grev hakkı, kötü muamele ve şiddete karşı koruma gibi sosyal ve ekonomik haklarda bu şartta yer almıştır.