Bağımlılık neden olur?

Bağımlılık kişilerde zarar veren sonuçları bulunmasına rağmen zorlantı gibi madde arama ve kullanmayla karakterize olan, sürekli hale gelen ve tekrarlayıcı özellikte bir beyin rahatsızlığıdır. Bu sorunla birlikte zarar verici davranışlar eşlik etmektedir. Bu hem beyni etkileyen, hem de davranışları etkileyen bir sorundur. Fakat tedavi edilebilir olduğu bilinmelidir. Hastalığın gelişmesinde ve ilerlemesi açısından biyolojik ve çevresel etkenler rol oynamaktadır. Bağımlılık belli bir sürecin sonunda gelişmektedir. Kişi bu sürede bazı evrelerden geçer. Başlangıçta deneme amacıyla başlayan kullanım, sonra sosyal kullanıma, daha sonra ise kötüye kullanıma ve sonuçta bağımlılığa döner. Bu yüzden bağımlılığın erken zamanda teşhis edilmesi sonradan olumsuz sonuçların önlenmesi açısından etkili olur. Bağımlılık alkol kullanılması, sigara içme, seks alışkanlığı ve alışveriş bağımlılığı gibi değişik etkenler üzerinde gelişebilir.

Bağımlılık nasıl belirlenir?

Bağımlılık sayılan belirtilerin bir yıl içinde en az 3 tanesinin bir arada bulunmasıyla yapılabilir.

• Tolerans gelişimi: Maddenin etkisinin oluşması için, kullanılan madde miktarını arttırma ihtiyacının hissedilmesidir. Maddenin kullanılmaya başlanmasından sonra aynı miktar madde aynı etkiyi göstermez. Giderek bu miktarın arttırılma ihtiyacı hissedilir. Kişi örneğin sigaraya başladığında günde 5 tane içerse, gittikçe bunu daha fazla arttırır.
• Yoksunluk belirtisi: Kişi uzun süre kullandığı maddeyi bırakması durumunda, dokularda ve kanda maddenin düzeyi düşüş gösterdiği zaman bazı fiziksel ve bilişsel etkiler ortaya çıkar. Bunlar uyumu bozucu davranışsal değişimlerdir. in bu etkilerden kurtulmak için yeniden madde kullanımına başlaması kaçınılmazdır. Bununla etkilerin hafifletilmesi amaçlanmaktadır. Alkol, sigara gibi bazı maddelerin bırakılması yüzünden ortaya çıkan yoksunluk belirtileri yaşamı tehdit edici seviyede olabilir.
• Daha uzun süre ve daha yüksek miktarda kullanmak: Madde kullanımının kontrol edilmesi çabasının başarısızlıkla sonuçlanmasıdır.
• Sıkça başarısızlıkla sonuçlanan bırakma girişimleri: Madde kullanımının kontrol edilmesi sırasında kişilerin bunu bırakma girişimleri de bulunur. Kişi maddede bağımlılık düzeyine gelmeden önce bu maddeyi bırakma çabası gösterir. Fakat bu girişimler genelde başarısızlıkla sonuçlanır.
• Maddenin kullanımı, sağlanması ve bırakılması için uzun zaman harcanması: Kişinin yaşamı maddenin etkisini sağlamak için, bunun son defa olması hakkında karar vermesi üzerine kurulmaktadır.
• Madde kullanımıyla sosyal ve mesleki alandaki etkinliklerin azalması ya da bitmesi: Madde kullanımı devam edince kişi kendi ailesiyle ve yakın çevresiyle ilişkilerini zayıflatır, aynı zamanda zevk alacağı işlerden uzak durur. Mesleğine karşı ilgisiz kalır, iş hayatında sorunlar yaşar. Bu etkiler kişilerde büyük kayıplara neden olur.
• Zarar görülmesine rağmen, madde kullanımına devam etmek: Madde kullanımı kişide diğer önemli işlerin yerini almaya başlar. Bununla birlikte kişi psikolojik, sosyal ya da fiziksel sorunları yaşamaya başlar. Ancak yine de madde kullanımını bırakamaz.

Bağımlılığı arttıran çevresel faktörler nelerdir?

Ev ve aile: Bu iki unsur çocukların gelişiminde son derece önemlidir. Aile çocuğun ilk ilişkilerinin geçtiği yer olarak, sağlıklı gelişiminde ve madde kullanımında etkili bir unsurdur. Ailede bu bağımlılıkların olması halinde, çocuklarda kullanımı arttırır. Karmaşık bir aile yaşamının olması, şiddet olması halinde çocukların alkol ve madde kullanma olasılığını artmaktadır.

Akranlar ve okul hayatı: Ergenlik döneminde, arkadaşların rolü oldukça fazladır. Arkadaşlar kişinin ilk bağımlılık girişiminde etkilidir. Bunun dışında okulda başarısızlık, sosyal becerilerin olmaması riski daha fazla arttırıcıdır.

Ergenlik dönemi bağımlılık açısından neden daha riskli olur?

Bu dönemde kişilerin yargılama ve karar verme becerileri henüz gelişmekte aşamasında olduğundan, risklerin değerlendirilmesi kısıtlıdır. Bu nedenle gençler bağımlılık konusunda daha zayıftır. Gençlere bu konuda doğru bilgiler verilmeli, onları korumak için faydalı olur.

Bağımlılık tedavisi nasıl yapılır?

Bağımlılığın tedavisinde davranış değişimleri hedeflendiğinden etkin yöntemler uygulanır. Tedavide farklı aşamalar bulunur ve bu uzun süre devam eder. Herkes için farklı tedavi şekli kullanılmalıdır. Kişinin ihtiyacına uygun, üretken olmasını sağlayıcı hedefler belirlenmelidir. Tedavinin gerektiği kadar devam etmesi gerekir. Erken bırakılırsa, bağımlılık etkisi yapan şeye geri dönüş olabilir. Hastalar için bireysel ve grup terapileri uygulanır. Bunun yanında ilaç tedavileri uygulanır. Hastalar önce tıbbi arındırma tedavisine tabi tutulmalıdır. Bu tedavi sırasında maddenin vücuttan arındırılmasına çalışılır. Burada oluşacak belirtiler ilaçlarla yok edilmeye çalışılır. Hastaların iyileşme süreci oldukça uzun sürer. Tedavi bitirildikten sonra bile, bağımlılığa geri dönüş olabilir.