Bağlama nedir?

Bağlama halk arasında daha çok kullanılan tabirle saz, Türk Halk Müziğinde yaygın olarak kullanılan telli tezeneli bir çalgı türüdür. Yörelere ve boyutlarına göre çöğür, kopuz, cura, saz, dombra, ikitelli, tambura, tar gibi değişik isimlerle tanınmaktadır.

Kullanılan tekniğe göre mızrap ya da parmaklar kullanılarak çalınır. Parmaklarla çalma tekniğine şelpe ve dövme adı verilir. Genel olarak altta iki çelik ile bir sırma bam, ortada iki çelik ve üstte bir çelik ile bir sırma bam teli olmak üzere toplam 7 tellidir.

Türk halk müziğimizin ülkemizin her bölgesinde en çok kullanılan genel olarak yedi ve 9 telli, mızrap(tezene) ile çalınan ses genişliği yaklaşık iki oktav olan, tahta telli çalgıya bağlama adı verilmektedir. Bağlamanın atası olarak kopuz gösterilmektedir. Bu iki çalgı da gerek çalım gerek şekil itibari ile birbirlerine çok benzemektedirler.

Bağlama sözcüğü ilk olarak 18. yüzyılda kullanılmaya başlanmıştır. Çalgının adının, sapında bulunan perdelerin ve tellerin bağlanmasından yola çıkılarak konulduğu düşünülmektedir. Bağlama armudu andıran tekne yani gövde, teknenin üzerine yapıştırılmış olan göğüs ve sap kısımlarından oluşmaktadır. Göğüs kısmında bulunan orta eşik ile sap kısmındaki üst eşik üzerine gerilmiş olan teller, yine sap kısmındaki burgular yardımı ile akort edilmektedir. İlk önceleri kiraz kabuğundan yapılan tezeneler, şimdilerde daha çok plastikten yapılmaktadır.
Bağlamaya saz denilmesi doğru değildir. Çünkü saz, bütün enstrümanların genel adı olarak kullanılan bir sözcüktür. Bağlama, telli sazlar grubunun tek bir çalgısıdır .
Bağlamalar kendi içerisinde çeşitli boyutlarda bulunmaktadır. Bunlar büyükten küçüğe doğru sıralarsak; Meydan Sazı, Divan Sazı, Çöğür (Bağlama), Bozuk, Cura ve İkitelli sazlardır.

Meydan Sazı: 12 telli bir çalgıdır. Meydan sazına 12 telli adı da verilmektedir. Bas sesi veren, bam tellerinden çok daha kalın olan bu tellere bambam denilmektedir. Klavyesinin uzunluğu ve enstrümanın büyüklüğünden dolayı günümüzde kullanımı azalmıştır.

Divan Sazı: Meydan sazının bir boy küçüğü olan divan sazında, üçerli gruplar halinde tam 9 adet tel bulunmaktadır. Bas ve dolgun bir tınıya sahip olan divan sazı bazı müzikologlar tarafından meydan sazı olarak görülmektedir.

Çöğür ( Bağlama): Bağlama ailesinin en çok kullanılan çalgısıdır. Genellikle, alt tel grubunda 3, orta ve üst tel gruplarında 2’ şer ve toplam 7 telden oluşan bir çalgıdır. Perde sayısı,17 ile 22 arasında değişmektedir. Bağlama, kısa sap bağlama olarak ta bilinmektedir. Çöğür ile; nefes, ayin ve semai gibi havalar çalınır. Bugün daha çok curası kullanılmaktadır. Çöğür Curası, çöğürün bir oktav daha tizi ve küçüğüne denir.

Bozuk: Daha çok Ege ve Akdeniz bölgelerinde kullanılan bozukun, tel ve perde sayısı bağlama ile aynıdır. Yunanistan halk çalgısı olan Buzuki’den bir farkı olmayan çalgı çok nadir olarak kullanılmaktadır.

Cura: Bağlama ailesinin en küçük çalgısıdır. Curanın 3- 4 telli olarak kullanımları bulunmaktadır.

İki telli: Anadolu’nun en eski çalgılarından biri olan iki telli, curadan daha büyük bir çalgıdır.
Bağlama, sert ve zamanla şekil değiştirmeyen ağaçlardan yapılır. Bunların yumuşak ağaç olması gerekmektedir. Genel olarak dut, ardıç, gürgen, kestane, karaağaç, kiraz, ceviz gibi ağaçlardan yapılır. Göğüs bölümünde akustiği daha güzel elde etmek için köknar, çam, ladin gibi ağaçlar kullanılmaktadır. Bağlamanın sap kısmında ise gürgen, ak gürgen, ardıç ya da ceviz gibi sert ağaçlar kullanılır
Bağlamada ses çıkarabilmek için gövdesi sağ dizin üzerine koyulur ve mızrapla (tezene) tellerine dokunulur. Perdelere basarak değişik nota seslerini elde edilir.

Halk müziğinde en çok karşılaşılan düzenler şunlardır: (Parantez içindekiler, üst, orta ve alt tellerin çekilmesi gereken seslerdir).
1. Bağlama düzeni (La, Sol, Re)
2. Bozuk düzeni, kara düzen (Sol, Re, La)
3. Misket düzeni (Fa#, Re, La)
4. Fa müstezat düzeni (Fa, Re, La)
5. Abdal düzeni (La, Re, Sol)
6. Do müstezat düzeni (Sol, Do, La)