Balıklar suyun içinde nasıl solunum yapar?
Balıkların suda nasıl solunum yaptığını merak edebiliriz. Balıklar suyun içinde yaşayabilen deniz canlılarından biridir. Balıklar oksijeni solungaçlarıyla alıp vererek solunum yapmaktadır. Doğada her canlının organizması hücrelerinde oksijen kullanmaktadır. Hücrenin içinde olan maddelerin oksidasyonu sayesinde ısı ya da enerjiyle karbondioksit üretilmektedir. Bu karbondioksit oksijenle değişmelidir. Balıkların solunum sisteminde, su ve kan damarları arasında dış solunum ile kan ve dokular arasında iç solunum yapılır. Solunum için kullandıkları organları özel şekilde gelişmiş olan solungaçlarıdır. Solungaç kemikli balıklarda iki bölümde 4 solungaç yayı üzerinde, lampiridlerde 7 solungaç yayı üzerinde gelişme göstermiştir. Solungaç boşluğuna yerleşmiş olan solungaçlar, genellikle operkulum adındaki bir örtüyle korunmaktadır. Bir solungaç yayı üzerinde konkav tarafında sayıları ve büyüklüğü farklı türlere göre değişen solungaç dikenleri, diğer kısımda kılcal kan damarlarıyla donatılmış olan solungaç lamelleri vardır.
Balıklarda dış solunum nasıl olur?
Dış solunum sırasında suda erimiş halde olan oksijenin kan yoluyla alınması ve kanda olan karbondioksitin suya verilme işlemi, solungaç lamellerinde olan kan damarlarıyla yapılır. Her solungaç yayı üzerinde lameller çift sıralı olarak yer alır. Balıklar solungaçların devamlı olarak nemli kalmasını sağlayabilmek için, ağızlarını devamlı olarak açıp kapatır. Bu esnada solungaç kapakları devamlı olarak su sirkülasyonunu sağlamak ve bunun solungaç boşluğunda devamını sağlamak için belirli bir sürede açılır ve kapanır. Solungaç lamellerinde kılcal damarlar olması nedeniyle, ağızdan giren suyun içinde olan oksijeni tutar ve dokulardan getirmiş olduğu karbondioksiti suyun içine bırakmaktadır. Bu esnada oksijeni alınmış olan su açılan operkulumlar aracılığıyla dışarıya atılır. Balıklarda çoğunlukla solunum organı solungaçlardır. Fakat bazı balık türlerinde bağırsak içinde olan özel kıvrıntılar solunuma yardımcı olmaktadır. Bu nedenle bu balıklar oksijensiz kaldıkları durumda, daha dayanıklı olacak türler olarak kabul edilmektedir. Nemacheilus bu türden olan balıklar arasındadır.
Solungaçların solunumda etkisi nedir?
Solunum yaparken oksijenin alınması ve karbondioksitin dışarıya verilmesi için, solungaçlar devamlı olarak nemli kalmak zorundadır. Bu nedenle balıklar suyun içinden çıkarıldıkları zaman, havada oldukça fazla oranda oksijen olmasına rağmen, suyun dışında kalan balıklar havasızlıktan etkilenip boğulurlar ve ölürler. Balıkların solungaçlarını nemli olarak tutabilirsek, havada bulunan oksijeni kullanıp solunum yapabilirler. Bu sebeple bazı balık türlerinde rutubetli yosunlar arasında tutulup, canlı olacak şekilde uzun mesafelere götürmek mümkün olur. Bu balıkların içinde yayın ve cyprinus carpio gibi türler bulunmaktadır.
Balıklarda solunumda olan farklılıklar
Kemikli balıkların bütün türlerinde solunum operkulum ile tutulmuş olan 4 çift solungaç takımıyla sağlanır. Lamperta fluviatilis türünde ise solunum biraz daha farklıdır. Bu türlerde solungaç sayısı 7 çift halindedir. Bunların üstünde yer alan operkulum adında kapakta tek olarak bulunmaz. Burada solunumda kullanılacak olan su ağız boşluğunda bulunan bir kanalla solungaç boşluğuna girer ve burada gaz alışverişi gerçekleştikten sonra solungaç yarığı adındaki 7 tane küçük delikten dışarıya atılır. Balıklarda da daha az aktif olan türler bulunur. Bu nedenle vücut ısıları sürekli olarak değişken olurlar ve bulundukları çevreye karşı bir bağımlılık doğar. Bu etki nedeniyle ılık sularda yaşayan akvaryum balıkları ortama birden çok soğuk derecede olan suyun karıştırılması durumunda, balıkların vücutları ısı dengesini bu kadar kısa sürede kuramadıkları için, suyun yarattığı şokun etkisiyle hemen ölürler. Balıkların bir bölümü oksijenli bataksı olan sularda, balçığın içinde yaşadıklarından, oksijenden en iyi şekilde yararlanmak için solunuma yardımcı olacak özel yapılar geliştirmişlerdir. Solungaçların arkasında olan yerde bulunan labirent biçimindeki yapılardan bulunan clarias türü balıklar bu türlere verilecek örneklerdendir.