Baron de Tott kimdir?

Osmanlı Devleti’nde reforma hareketleri deyince akla gelen yabancı isimlerden biri olanOsmanlı Devleti’nde reforma hareketleri deyince akla gelen yabancı isimlerden biri olan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun 18. yüzyılda yaptığı reform hareketlerine olan katkılarıyla tanınan François Baron De Tott 17 Ağustos 1733 tarihinde Fransa’nın kuzeyinde bir köy olan Chamigny’de bir Macar soylusunun torunu olarak doğdu. François Baron de Tott, Osmanlıya iltica etmiş olan daha sonra Bercsenyi hafif süvari tümeniyle Fransa’ya giden ve orada baronluğa yükseltilen bir Macar asilzadesinin oğludur. Genç yaşta babasının bulunduğu tümene katılarak, 1754 yılında teğmen oldu.

François Baron de Tott, dönemin Fransa hükümeti tarafından, Osmanlı Devletine elçi olarak tayin edilen eniştesi Vergennes’in sekreteri sıfatıyla, 1755 yılında İstanbul’a geldi. Baron de Tott’un asıl görevi Türkçe öğrenmek, Osmanlı İmparatorluğunun durumunu incelemek ve bilhassa Kırım ile ilgili detaylı bilgi toplamaktı. Baron de Tott’a Türkçe öğrenmesi ödevi verildiği halde, bu dili öğrenmediği, anılarında geçen Türkçe adları ve sözcükleri anlaşılmayacak şekilde koymasından belli olmaktadır. Baron, Türkler hakkında Avrupa’da dolaşan olumsuz görüşlerin yayılmasında son derece büyük rol oynamış, onun anıları çeşitli dillere çevrilmiştir. O zamanın Türklerini sersem, ahlaksız, cahil, şeref ve haysiyet duygularından yoksun olarak gösterme cüretini göstermiştir.

Baran de Tott 1763 yılında Paris’e geri döndü. 1766 yılında Fransa hükümeti tarafından İsviçre’ye gönderilen Baran de Tott, 1767 yılında ise Kırım hakkında incelemelerde bulunmak ve Tatarları Ruslara karşı kışkırtmak için Kırım konsolosu olarak tayin edildi. Baron de Tott 1768 yılında çıkan Osmanlı-Rus Savaşı’nda önemli rol oynadı. Bir süre sonra Kırımdan ayrılarak İstanbul’a gelen Baron de Tott, Osmanlı hükümeti tarafından, 1770 yılında Çanakkale’yi zorlayan Rus donanmasına karşı Boğazı korumakla görevlendirildi. Ondan boğazların istihkamlarının onarılması işi verilmişti. Baron de Tott’un bu sıralarda üstünde en çok durduğu şey Türklerin körü körüne kendilerine güvendikleri halde, son derece cehalet içinde bulundukları ve bunu hiç bir zaman anlamadıkları gibi anlayamayacaklarıdır. Rusya Seferi’ne büyük bir fanatizm içinde katıldıklarını, askerlerinin de başlarındaki devlet adamlarının da yağmacı ve hırsız olduklarını, yenilmelerinin asıl nedenlerini anlayamadıklarını, yenilgi karşısında kaderciliğe sığındıklarını, en büyük düşmanlarının kendileri olduğunu modern bilim ve tekniklerinin değişmesine karşı bugüne kadar ilgisiz kaldıklarını, yenilince şaşırıp kaldıklarını ve onları sadece düşmanlarının ihmalinin kurtardığını Türkiye’de geçirdiği tecrübeler vesilesiyle ifade etmiştir.

1777 yılında Fransa hükümeti tarafından Akdeniz’deki Fransız ticaret merkezlerinin teftişi ile görevlendirilmiştir. Asıl görevi Fransa hükümeti için Karadeniz, Ege, Suriye, Mısır kıyı bölgeleri ve Boğazlar hakkında bilgi toplamak, Mısır’ın Fransa tarafından işgalini hazırlamak için Süveyş dolaylarında gerekli olan topografya bilgileri toplamak ve Memluk Beyleri ile anlaşma imkanları aramaktı.

Humbaracı Ahmed Paşa’nın izinde yürüyerek Osmanlı ordusunda bazı yenilikler gerçekleştirmeye çalışan Baron de Tott yeni toplar döktürdü. Sürat topçuları ocağını kurdurdu. Boğazda kaleler inşa ettirdi ve ayrıca Haliç’te bir de Hendesehane açtırdı. İskenderiye, Halep, İzmir, Selanik ve Tunus başta olmak üzere hemen hemen bütün Akdeniz sahillerini dolaştı ve Süveyş kanalının açılması konusunda bir takım incelemelerde bulundu. Baron de Tott ayrıca, orduda kullanılan kayık köprü sisteminin değişim, top arabalarının biçimlerinin değiştirilmesi gibi birçok yeniliğin gerçekleştirilmesini sağladı. Ayrıca bir Riyaziye Mektebi kurdurarak öğretmenlik de yapan Baron de Tott 1776 yılında Fransa’ya döndü aynı yıl Fransa Hükümeti tarafından Suriye ve Lübnan’a görevle gönderildi. Dürzilerin tarihini araştırdı. 1781 yılında tümgeneralliğe yükseldi. 1787’de ise Donai’de valilik yaptı. 1790’da Macaristan’a gitti. Hatıralarını 4 ciltlik bir kitapta toplayan Baron de Tott, Fransız İhtilalinden sonra gittiği İsviçre’den Macaristan’a döndü ve 24 Eylül 1793 tarihinde burada öldü.