Birinci dönem tanzimat edebiyatı özellikleri nelerdir?

Birinci dönem tanzimat edebiyatı, Osmanlı Devletinin Avrupa batı uygarlığı ile ilgili son yıllarda gelişen ilişkilerinde bir dönüm noktası olmuştur. Tanzimat Fermanı’nın Sadrazam Mustafa Reşit Paşa tarafından ilan edildikten sonra ve lale devrinden bu zamana kadar görülen Osmanlı Devleti içerisinde gelişen farklı ve yeni yenileşme hareketlerine hız kazandıran gelişmelere sahne olmuş bir dönemin başlangıcıdır. Osmanlının gerileme ve çöküş döneminin başladığı 18. Yüzyılın başlangıcı yıllarında, batı kültürüne ve medeniyetine ve teknolojik açıdan geri kalınması, devletin içindeki sıkıntılardan, savaşlarda yenilgilerin artması ve toplum içindeki huzursuzlukların çoğalması gibi nedenlerden dolayı Osmanlı toplumunda batı kültürünü tanımak ve bu gelişmişliğin ve kültür değerlerini bilmek ve benimsemek amacı ile Avrupa’da yetişen Osmanlı aydınlarının bu tarihten sonra Türk toplumundaki yenileşme dğişim hareketlerine en büyük bir itici güç hükmüne getirme başlamıştır. Osmanlı toplumunda, Avrupa kültür medeniyetini kabullenmek ve buna karşı direnmeler ortaya çıkmış, toplum içinde bu karşıtlığın ve ikililiğin uzun yıllar sürecek bir şekilde ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Özellikle birinci dönem tanzimat bu karşıtlığın ve ikililğin, yeni ve eski çatışmanın en çok yoğun olarak yaşandığı bir dönemdir. Ayrıca diğer sahalarda bu olduğu gibi aynı zamanda edebiyat alanında bu daha bariz bir şekilde görülmüştür. Tanzimat edebiyatı özelliklerine baktığımızda özellikle Fransa’da yetişen bir kısım edebiyatçılarımız Fransız edebiyatından etkilenerek Fransız edebiyatı örneklerini, Türk edebiyatında göstermiştir. Bunu divan edebiyatında ve yeni Türk edebiyatında, batı edebiyatından gelen özelliklere göre eserlerini ve şiirlerini biçimlendirmişlerdir.

Türk edebiyatında birinci dönem tanzimat edebiyatı olarak tarif edilen dönem, 1860 ve 1896 yıllar arasında bulunan döneme denilmektedir. Bu dönemde batılılaşmanın ilk örneklerini taşıyan batı dillerinin üretildiği tercüme odalarının kurulması ve üniversitelerde okutulacak kitapların hazırlandığı Encümen-i Daniş’in etkilerinin görüldü bir dönemdir. Bu dönemin başlamasında ilk hazırlık evresi olarak gösterilen, 1831 yılında çıkarılan ve bir devlet gazetesi olan Takvim-i Vakayi gazetesi, Batılılaşma alanda ilk adım olarak görülür ve daha sonra bunun genişletilmesi manasında yayımlanan 1840 yalında çıkartılan yarı resmi şekilde olan Ceride-i Havadisin yayımlanması olmuştur. Tanzimat edebiyatına zemin hazırlayan onun için gerekli çalışmaları yapan sanatçılar Ethem Pertev Paşa, Münif Paşa, Yusuf Kamil Paşa, Akif Paşa ve Sadullah Paşa gibi sanatçılar bu görevi yapmışlardır.

Genel olarak birinci dönem tanzimat edebiyatı özellikleri şöyledir:

1. 1860 yılında başlayan birinci dönem tanzimat edebiyatı ,Şinasinin  ve Agah Efendinin çıkardığı ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval adındaki gazeteler yayınlanmaya başlamasıyla türk edebiyatında tanzimat edebiyatının başlangıcı olarak kabul edilmektedir.

2. Bu dönemin yazar, sanatçı ve şairleri Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Vefik Paşa, Ahmet Cevdet Paşa gibi mühim kişiliklere sahip sanatçılardır. Bu sanatçılar Osmanlının son döneminde meydana gelen ve devletin ehemmiyetli problemler ile çok yakından alakadar olmuş ve devletin bu durumdan kurtulabilmesi için meşrutiyete geçilmesinin bir kurtuluş çaresi olarak görmüşlerdir. Bu amaçla eserleri ile halka seslenmiş ve batı kültürünü Osmanlı toplumuna tanıtmaya ve benimsetmeye çalışmışlardır.

3. Bu dönemdeki şair ve yazarlar ‘’sanat toplum içindir’’  anlayışını kabul eder ve buna göre eserler vermişlerdir. Bu eserlerde kullandıkları dildeki sadeleşmeye geçilmeye çalışılmış fakat Şinasi ve Ahmet Mithat Efendi dışında ki yazarların yazılarında bu görülmemiştir.

4. Avrupa’da meydana gelen Fransız ihtilali kebirinden sonra dünyada oluşan hürriyet, eşitlik, adalet ve milliyetçilik gibi kavramlar bu dönemdeki şiire de yansımış ve şiirin konu alanı genişlemiştir.

5.Bu dönemde ki bulunan sanatçı ve yazarları batılaşmadan en çok etkilendiği nokta romantizm akımı olmuştur.  Özellikle Şinasi ve Ahmet Vefik Paşa’da bu görülmektedir.

6. Bu dönem şair ve yazarları divan edebiyatından gelen şiirde, nazım biçimlerini kullanmaya devam etmiş. Şiirde hece ölçüsü savunulduğu olduğu halde, yine aynı biçimde aruz ölçüsüyle şiirler yazılmaya devam edilmiştir.

7. Birinci dönem tanzimat en çok üzerinde önemle durulan konu tiyatro olmuştur. Ve bu alanda çokça eser yazılmış ve tercüme edilmiştir.

8. Bu dönem yazar ve sanatçılarının bir özelliği de hem devlet adamı hemde politikacı yönleri olmasıdır. Bu da edebi düşüncelerini yazdıkları yayılmasında bir araç olarak kullanmışlardır.

9.Türk edebiyatı tarihinde ilk olarak roman, eleştiri, hikaye, tiyatro ve makale gibi türler bu dönemde edebiyatımıza girmiştir.