Bor nerelerde kullanılır?
Atom numarası 5 ve kimyasal sembolü B olan bor, bir kimyasal elementtir. Bor bir yarı metaldir. Gerek Güneş Sistemi’nde ve gerekse Dünya’nın kabuğunda düşük miktarlı bir elementtir.
Bor dünya genelinde %80’lik rezervinin ülkemiz topraklarında bulunmasından dolayı bir umut kaynağı olarak görülmektedir. Yaklaşık olarak 4500 yıl önce Tibet halkının bor madenini kullanmaya başladığı belirtilmektedir. Eski milletler bor madenini özellikle cam imalatında kullanmışlardır. Arap halkının çeşitli hastalıkları iyileştirmek için yaptığı ilaçların bazılarında bor madenine etkin bir şekilde rastlanmaktadır. Günümüzde bor hidrojen depolama özelliğinin olmasından dolayı hidrojen ile çalışan motorlarda kullanılmaya başlandı. Bu projenin yaygınlaşması ve uygulanabilirliğinin kolaylaştırılması halinde bor madeninin petrolün yerini alacağı ileri sürülmektedir.
Bor mineralleri, sanayide çok çeşitli işlerde kullanılmaktadır. Bor minerallerinden elde edilen boraks ve borik asit tekstil boyaları, sabun, deterjan, nükleer alanda, savunma sanayisinde, jet ve roket yakıtı, lehim, fotoğrafçılık, cam elyafı ve kâğıt sanayinde kullanılmaktadır.
Boron Carbide (B4C)’ bileşeninin sertliğinden dolayı tank zırhında ve kurşun geçirmez yeleklerde kullanılmaktadır. Elmastan sonra bilinen en sert malzemelerden biridir.
Bor; pencere camı, şişe camı vb. işlerde kullanılmaktadır. Özel camlarda borik asit tercih edilmekte olup rafine sulu/susuz boraks, borik asit ya da kolemanit/boraks gibi doğal haliyle kullanılmaktadır.
Bilhassa emaye yapımında kullanılan bor minerali emayenin akışkanlığını ve doyma ısısını düşürmektedir. Emayenin yapısına genel olarak sulu boraks katılır. Emaye metallerin paslanmasını önleyen bor minerali kimyadan silah yapımına ve mutfak eşyalarına kadar bir çok alanda kullanılmaktadır. Çelik, alüminyum, bakır, altın ve gümüş emaye ile kaplanabilmektedir. Emaye asite karşı dayanıklılığı arttırıcı özelliğe sahiptir. Mutfak aletlerinin çoğu günümüzde emaye kaplamalıdır. Banyolar, , su tankları,kimya sanayi teçhizatı silahlar vb. de kaplanır. Seramiği çizilmeye karşı dayanıklı yapan bor, % 3-24 miktarında kolemanit halinde sırlara katılır.
Deterjan ve sabunlara katılan bor mineralleri onlara mikropları yok edici ve yumuşatıcı bir özellik katmaktadır. Boraks dekahidrat yumuşatıcı etki katar, sodyum perborat beyazlatıcı etki yapar.Sabun ve deterjanlara mikrop öldürücü (jermisit) ve su yumuşatıcı etkisi nedeniyle % 10 boraks dekahidrat ve beyazlatıcı etkisini artırmak amacı ile toz deterjanlara % 10-20 oranında sodyum perborat katılmaktadır.Çamaşır için kullanılan deterjanlara katılan sodyum perborat aktif bir oksijen kaynağı olduğundan dolayı etkili bir ağartıcıdır.
Bir çok bitkinin farklı oranlara besin maddesini bor meydana getirmektedir. Bundan dolayı gübrelerin yapısına bor mineralleri katılarak verimlilik arttırılmaktadır. Kahve, pamuk, zeytin, tütün, şeker pancarı gibi bitkiler için susuz boraks ve boraks pentahidrat içeren gübreler kullanılmaktadır. Uygun çeşit ve uygun miktarda kullanılan bor mineralleri bitkilerin kök ve yapraklarının gelişmesine ve meyve vermesine yardımcı olmaktadır.
Borik asit ve boratlar selülozik maddelere, ateşe karşı dayanıklılığı artırırlar.Tutuşma sıcaklığına gelmeden selülozdaki su moleküllerini uzaklaştırır ve oluşan kömürün yüzeyini kaplayarak daha ileri düzeyde bir yanmayı engeller.Ateşe dayanıklı madde olarak selülozik yalıtım maddelerinin kullanımı borik asit artmasına neden olmuştur. Bor bileşikleri plastik maddelerde yanmayı önleyici olarak giderek artan oranlarda kullanılmaktadır.
Özellikle bor mineralleri beyin kanserlerinin tedavisinde hasta hücrelerin seçilerek yok edilmesinde kullanılmakta ve sağlıklı hücrelere zararının asgari düzeyde olması nedeniyle tercih edilmektedir. Ayrıca, insan vücudunda normalde bulunan bor, bazı ülkelerde tabletler şeklinde üretilmeye başlanmıştır.
Bor hava yastıklarının şişmesini sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. Çarpma anında, elementel bor ile potasyum nitrat toz karışımı elektronik sensör ile hemen harekete geçirilir. Sistemin harekete geçirilmesi ve hava yastıklarının harekete geçirilmesi için 40 milisaniyelik bir zaman geçmektedir. Ayrıca otomobillerde antifriz olarak ve hidrolik sistemlerde de kullanılmaktadır.
Tüm bu sektörlerin dışında bor mineralleri bir çok farklı alanda kullanılmaktadır;
Bor mineralleri manyetik cihazlar, inşaat çimento, cam elyafı, ahşap kaplama, yanmayı önleyici maddelerde, nükleer araştırma ve uygulamalarda, metalurji, hava yastıkları, antifirz, sağlık, roket yakıtları, yakıt pilleri, kozmetik, yağlar ve fiberoptik gibi bir çok alanda kullanılmaktadır.
Bundan dolayı bor madeni stratejik öneme sahip çok önemli bir madendir.