Canlılar yeryüzüne nasıl yayılır?
Dünya geçmişten itibaren halen devam eden değişimlere maruz kalmaktadır. İnsanların da içinde olduğu tüm canlılar, yaşamlarını sürdükleri yerlerde olan afetlere, değişimlere karşı oldukça hassastır. Doğal süreçlerin ya da insanların müdahalesi nedeniyle oluşan değişimlerin olumsuz sonuçlarını an aza indirmek için, topluluk halinde yapılan coğrafi yer değiştirme yani göçler oldukça önemlidir. Canlılar yaşam alanlarından daha farklı alanlara yönelmektedir. Bunun özel sebepleri arasında özellikle insanların müdahalesi ya da doğal afetler sonucunda yaşanan su, ışık, besin yetersizliği ve barınma sorunları nedeniyle diğer canlılar tarafından avlanma olasılığını yükseltir.
Bazı canlılar yaşadıkları alanın yakın yerlerinde göç ederken, bazıları ise yaşadıkları alandan daha farklı özelliklere sahip olan yerlere göç ederler. Bu canlılardan yakın yerlere göç edenlerin sağ kalma olasılığı fazla olurken, farklı yerlere göç edenlerin sağ kalma olasılığı daha azdır. İklim değişimleri gibi zorlayıcı nedenlerle karşılaşan canlılar, kendilerine daha uygun yerler ararlar. Hayvanlar, bitkiler, tohumlar tahmin edilemeyen yerleri bularak yerleşebilir. Bu şekilde canlı türlerinin nesilleri devam eder.
Canlılar yeryüzüne nasıl yayılır?
Pasif yayılma: Bu yayılma hareket yeteneği olmayan canlılarda görülmektedir. Bunun için akarsu akıntısı, rüzgâr gibi fiziki etkenler, insan ya da bir hayvanın yardımı gerekir. Bitkilerin büyük kısmı kendilerini ya da tohumlarını hareket ettiremedi için pasif yayılan türlerdir. Bazı bitkilerin ise, tohumları aktif olarak yayılabilir. Örneğin, bazı çam ağaçlarında parazit olarak yaşayan, basınçla birlikte patlayıp tohumlarını ötelere fırlatabilen bodur ökse otu buna örnek gösterilebilir.
Aktif yayılma: Bu yayılma hareket yeteneği olan canlı türlerinde görülür. Bu yayılma için, sığır balıkçılı güzel bir örnektir. Bunlar okyanusları rüzgârın yardımıyla aşarak, çok uzun mesafeler aşabilir. Bu türlerde belirli bir süre sonra doğmuş oldukları yerlerden uzaklaşma söz konusudur.
Pasif yayılmada etkili olan faktörler
Rüzgâr yardımıyla yayılma: Burada tohumların yayılması rüzgârın yardımı sayesinde olur. Tohumların rüzgârla taşınması için pervane gibi olan bazı akağaç ve çam türlerindeki tohumların ve hafif olan tohumların olması gerekir. Bu türdeki yayılma sadece bitkilerde değil, karadul örümceği gibi küçük örümcek ve böceklerde de görülür. Kendi isteği dışında rüzgârla başka yerlere taşınan bir baykuş türü de bulunmaktadır. Bu doğadaki dengeyi sağlayan bir unsurdur.
Su yardımıyla yayılma: Suya dayanıklı olan tohum, larva ve yumurtaları olan bazı deniz canlıları bu şekilde yayılma gösterebilir. Deniz yıldızı, yengeç gibi denizde yaşayan türler akıntılarla birlikte uzun mesafeler aşarak yayılım gösterebilir. Hindistan cevizi tohumlarının da okyanustaki adalarda görülme nedeni bu şekilde açıklanmaktadır.
Rüzgar ve suyun neden olduğu yayılma: Bazı canlı türlerinin tohumları ya da çekirdekleri hem suyla, hem de rüzgarla yayılım gösterebilir. Bu canlı türlerinin hayatta kalma olasılığını arttırır. Bu şekilde dağılım tohumların hem hafif olmasıyla, hem de suya dayanıklı olmasıyla açıklanmaktadır. Buna örnek olarak titrek kavak türünün tüylü tohumlarının yayılımı gösterilebilir.
Hayvanlar yardımıyla yayılma: Bazı canlı türleri yeryüzünde hayvanların yardımıyla yayılabilir. Bu tür yayılmada bazı mekanizmalar bulunmaktadır. Bazen hayvanlar bitkilerin arasında gezerken özellikle dikenli bitki türlerinin tohumları hayvanın tüylerine ya da kıllarına yapışarak taşınır. Bazen kuş ve sincap türlerinin meşe palamudu gibi ağaç tohumlarını toplayarak, besin olarak depolayabilir. Bazı tohumlarda göçmen güvercinler aracılığıyla yayılır. Hayvanlar bitkilerin tohumlarını yer ve farklı alanlarda sindirim sistemlerini boşaltabilir. Bu şekilde de yayılma meydana gelebilir. Bu tohumlar toprağa gömülür ve çimlenmeye hazır olur.
İnsanlar yardımıyla yayılma: Bu yayılmada insanlar etkili olur. Gittikleri yerlerde bilinçli ya da bilinçsiz olarak bitki ve hayvan türleri taşınabilir. Özellikle evcil hayvanlar bu şekilde yayılır. Egzotik balıklarda da insanların rolü bulunmaktadır.