Çayda çıra nedir?

Türkiyein doğu anadolu bölgesinde bulunan Elazığ bölgesine ait bir oyun olarak kabul edilen çayda çıra oyununun doğuşu Elazığ ilinde bölgeden bölgeye değişikler gösteren hikayaleri vardır.Birinci hikayeden başlasak Elazığ bölgesindeki bir çayın karşılıklı olarak iki tarafında bulunan aşiretlerden bir aşkla ilgili olarak şunlar bahsedilmektedir. Aşıklar geceleri birbirlerine ulaşmak ve iletişim kurmak için yaktıkları çıralarla haberleşirlerdi, erkek kızın yaktığı çıraya doğru yüzüp kıyıyı geçer ve sevdalısına kavuşmuş olur. Yine böyle bir gecede çayın suları dereye sığmamış olup azmıştır oğlan kıza kavuşmak için yine çaya girer ve azgınlar sular oğlanı sürüklemiş. Kız da sevgilisini bütün gece çay boyunca aradığı halde bulamayınca kızda sevdiğine ulaşmak için çaya atlar. Çayda çıra türküsü ve oyunu da bu acıklı aşk hikayesini sonucunda ortaya çıkmış. İkinci söylentiye göre Elazığ bölgesindeki Harıngit Çayı kenarında olan bir düğünden başlar. Bir köy ağası başka bir köyün ağası olan birinden kızı alarak evlendiriyor.Kız tarafında yapılan kına gecesinde hiçkimse bir şey anlamadan birden bire ay tutulmuş, alacak karanlıkta kalan misafirler bunu uğursuzluk olarak nitelendirmişler. Damadın annesi bu olanlara dayanamamış bölgede ne kadar mum varsa hepsini toplamış. Bu mumlar tabaklara yerleştirerek yakmış ve oyun oynayan kızların,gelinlerin ellerine tutuşturmuş, annede onların aralarına geçmiş. Gece çay kenarında yanan mumların muhteşem görüntüsü tüm misafirleri büyülü bir havaya sokmuş ve coşturmuş; bu coşkuyla herbir taraftan türküler söylenmiş, misafirler halay çekmiş, eğlence uzun uzadıya sürmüş.Efsanelere göre çayda çıra oyunu böyle doğmuştur.

Bu hikayelerin dışında başka bir hikaye de ise çayda çıra oyunun doğuşu şöyle anlatılır. Bu hikayeye göre Hazar Gölü (Sivrice Gölü) kıyısında köyün birinde birbirlerini seven iki gencin buluşmaları gizlice olmaktadır.Oğlanın kızla olan buluşma noktasına gidebilmesi için gölü yüzerek geçmesi gerekiyormuş. Buluşma gece ve gizlice olduğu için kız çıra yakarak oğlana bu şekilde nerde olduğunu belli etmektedir. Oğlan her gece ışığa doğru yüzmekte ve böylece birbirlerine kavuşmuşlardır. Kızın durumunu fark eden babası, buluşmanın yapılacağı yere gelir ve oğlan gölün ortasına geldiğinde çırayı söndürür nereye gideceğini yönünü bulamayan oğlan gölde boğulur ve kaybolur. Bu olaydan haberdar olan kızda kendini göle atar ve kaybolur, bütün köylü toplanarak ellerindeki çıralarla iki sevgiliyi aramaya başlarlar. Efsaneye göre çıra ile arama hikayesi oyunlaşarak halk oyunlarımızdan bir tanesi olmuştur.

Çayda çıra 200–300 yıllık bir tarihi olduğu tahmin edilmektedir. Oyun Elazığ bölgesinin her tarafında bilinir ve oynanır.Coşkulu bir oyun olan çayda çıra Elazığ dışına da taşarak Malatya ve Diyarbakır’da da çeşitli şekillerde oynadığı görülmüştür. Çayda çıranın doğuşunu ateş kültüne bağlayanlar kesimlerde bulunmaktadır. Şamanist Türkler geniş alanlarda yaktıkları ateşin ellerinde meşalelerle çeşitli figürlerle dans ederler, kendilerine göre ateşin kutsallığını anlatmışlardır.Genellikle Kına gecesi oynanan çayda çırada ışık ve ateşin desteğiyle var olan kötü ruh varsa onları defetmek gelin ve güveyi kutsamaktır.

Çayda Çıra oyunu “Mumlu Dans” namıyla dünyaca epeyce tanınmaktadır.