Cemil Meriç kimdir?

12 Aralık 1916 yılında Hatay’ın Reyhanlı ilçesinde doğmuş olan Cemil Meriç, 1912 Balkan Harbi sırasında, Yunanistan Dimetoka’dan Hatay’a gelmiş olan göçmen bir ailenin çocuğudur. Babası, Mahmut Niyazi Bey Antakya´da Ziraat Bankası müdürlüğü ve mahkeme reisliği yapmıştır.

1923 yılında babasının memuriyetten ayrılması üzerine Reyhanlı’ya dönerler. Aynı yıl Reyhanlı Rüştiyesi’nde okula başlayan Cemil Meriç, bu ilkokulda, üçüncü sınıftan itibaren Fransızca dersleri de okumuştur. 1928 yılında ilkokulu bitirmiş, aynı yıl Antakya Sultanîsi’nde ortaokula başlamıştır. Bu okulda eğitim Fransız kültürü ağırlıklıdır.

Hatay Lisesini bitirmiş olan yazar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe bölümüne girmiş ancak öğrenimini tamamlayamadan Hatay’a dönmüştür. Bir dönem İskenderun’un Haymeseki adlı köyünde dokuz ay kadar ilkokul öğretmenliği yapmış ve ayrıca nahiye müdürlüğü, Tercüme Kaleminde de reis muavinliği yapmıştır. Cemil Meriç, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olmuştur.

Cemil Meriç’in ilk yazısı 1928 yılında Hatay’da Yeni Gün Gazetesi’nde çıkmıştır. Daha sonra Yirminci Asır, Yeni İnsan, Hisar, Türk Edebiyatı, Yeni Devir, Pınar, Doğuş ve Edebiyat dergilerinde çeşitli yazılar yazmış olan Cemil Meriç, gençlik yıllarında Fransızcadan tercümeye başlamıştır. Hanore de Balzac ve Victor Hugo’dan yapmış olduğu tercümelerle iyi bir mütercim olduğunu ispatlamıştır.. Dil meseleleri üzerinde hassasiyetle duran Meriç, dilin, bir milletin özü olduğunu savunmuş. Sansüre ve anarşik edebiyata şiddetle karşı çıkmıştır.

1938 yılında Hatay bağımsız bir cumhuriyet olunca Türkiye’nin sancaktaki idare amirlerinin Türk olmasından dolayı Fransızlar nezdindeki girişimi sonucu, Fransızlar tarafından Aktepe’ye nahiye müdürü olarak tayin edilmiştir. Sadece yirmi iki gün gibi kısa süren bir memuriyetti bu. İşine Hatay Valiliği’nden gelen bir telefonla son verilmiştir. Reyhanlı’ya dönüp Batı Ayrancı köyünde ilkokul öğretmenliğine başlamıştır. Cemil Meriç ayrıca Türk Hava Kurumu’nda sekreterlik, Belediyede katiplik gibi geçici görevlerde de bulunmuştur.
1939 yılının Nisan ayında tevkif edilmiş, üç yüz kadar kitabına ve dergi koleksiyonlarına el konulmuştur. Antakya’ya götürülmüş ve Hatay hükumetini devirmek suçundan idam talebiyle yargılanmış, iki ay sonra beraat etmiştir. Aynı yıl 29 Haziran’da Hatay Türkiye’ye dahil olmuştur.

1940 yılında tekrar İstanbul’a gitmiştir. Burada Yabancı Diller Okulu’na müracaat etmiş, giriş sınavını kazanıp iki yıl okumuş, iki yıl da Fransa’ya staja gönderilmiştir.

1942 yılında İkinci Dünya Savaşı yüzünden Yabanci Diller Okulu öğrencileri Avrupa’ya gönderilemez, mecburi hizmetine tabi olan Meriç’in , kurada şansına Elazığ çıkar. Aynı yıl Elazığ’a gitmeden kısa bir süre önce tarih ve coğrafya ögretmeni olan İstanbul asıllı Fevziye Menteşoğlu ile tanışır ve 19 Mart’ta evlenir. Aynı yılın Haziran ayında babası ölmüştür. Aynı yıl, 29 Ekim’de Elazığ Lisesi’nde Fransızca öğretmenliğine başlar. Elazığ’daki görevine 1945 yılına kadar devam etmiştir.

1942-43 “Ayın Bibliyografyası” adlı dergide tercüme tenkitleri yayımlanır.
1943 Elazığ Askeri Hastanesi tarafından düzenlenen bir kurul raporuna göre, her iki gözündeki yüksek ve ‘müterakki’ miyop askerlik yapmasına engel teşkil etmiştir, askerlikten muaf tutulmuştur. Aynı yıl, “Altın Gözlü Kız” adlı Balzac’a ait olan bir çeviri kitabını yayınlamıştır. Bu onun ilk kitabıdır.

38 yaşında gözlerini kaybetmiş olan Cemil Meriç, o dönemden itibaren de çalışmalarına devam etmiştir. Cemil Meriç’in çalışmayı sevdiğinden dolayı yeri hep kütüphane olmuştur. Araştırma ile geçirmiştir bütün zamanını.
1946 yılının , Aralık ayının son günlerinde sınavı kazanarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Fransızca okutmanı olmuştur. Daha sonra 1952-53 yıllarında İstanbul Işık Lisesi’ne Fransızca öğretmeni olur. 1953-54 Yabancı dil okutmanlığının yanında lise öğretmenliğini sürdürmüştür.

1954 yılında gözlerini kaybetmiştir. Ölüm tarihi olan 1987 yılına kadar bir çok çalışmaya imza atmaya devam etmiştir.

Başlıca Eserleri
1- Hind Edebiyatı (1964), inceleme
2- Saint Simon İlk Sosyolog, İlk Sosyalist (1967), inceleme
3- Bir Dünyanın Eşiğinde (1976), inceleme
4- Işık Doğudan Gelir (1984), inceleme
5- Kültürden İrfana (1985), inceleme
6- Mağaradakiler (1978), deneme
7- Bu Ülke (1974, 1985) deneme
8- Umrandan Uygarlığa (1974), deneme
9- Jurnal I (1992), günlük
10- Jurnal II (1994), günlük
11- Kırk Ambar (1980),
12- Bir Facianın Hikayesi (1981),
13- Sosyoloji Notları ve Konferanslar (1993)

Aldığı ödülleri
1- Kırk Ambar adlı eseriyle “Türkiye Millî Kültür Vakfı” ödülü,
2- Ankara Yazarlar Birliği Derneğinin”Yılın Yazarı”,
3- Kayseri Sanatçılar Derneğince, “İnceleme”,
4- Kültürden İrfana adlı eseriyle, Türkiye Yazarlar Birliği “Yılın Fikir Eserleri” ödüllerini almıştır.