Çerkez Ethem ayaklanması nedir?
Milli mücadele yıllarında Türk halkı bağımsızlık mücadelesi verirken içte de bazı sıkıntılar yaşamaktaydı. Bir çok yerde ayaklanmalar baş göstermiştir. Bu ayaklanmalardan biri de Çerkez Ethem ayaklanmasıdır.
Çerkez Ethem’in ayaklanmasının birkaç sebebi vardır .Şimdi bu sebepler üzerinde duracağız.
1- Çerkez Ethem düzenli ordunun kurulmasına ilk baştan karşı çıkmıştır. Düzenli ordu kurulursa kendi etkinliğiniz azalacağını düşünmüştür. Çerkez Ethem’in kardeşi olan Saruhan Milletvekili Reşit Bey vatanı ancak milli kuvvetlerin kurtaracağını ifade ediyordu. Dönemin bazı gazeteleri de bu yönde yayınlar yapıyordu. Oysa şartlar hiç de göründüğü gibi değildi. Ancak bu kuvvetler ile düşman orduları oyalanabilirdi. Tam anlamı ile bu düşman ordularını yurttan atmak sadece gerçek bir ordu ile başarılabilirdi. Bu yüzden acilen düzenli bir ordu kurulmalı idi.
2- Yozgat ayaklanmasını bastırmayı başaran Çerkez Ethem , ayaklanmadan dönemin Ankara Valisi Yahya Galip’i sorumlu tuttu. Bu konuda Mustafa kemal Atatürk ile ters düştü.
3- 18 Eylül 1920 tarih ve 42 sayılı kararı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi kaçak erat ve casusların yargılanmasıyla görevli olmak üzere İstiklal Mahkemeleri kurulmasına karar vermişti. Çerkez Ethem ve kardeşleri ise kaçak erat ve casusların, birliklerin önünde asılarak idam edilmesi uygulamasını devam ettireceklerini bildirmişler, ve kurulacak mahkemeyi tanımamışlardır.
4- Yozgat ayaklanmasını bastıran Çerkez Ethem 1920 yılında asker toplamaya başlamıştı. Oysa asker toplama yetkisi sadece Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından İçişleri Bakanlığı’na verişmişti.Çerkez Ethem bu sebeple dönemin İçişleri Bakanı Refet Bele’ye bir telgraf çekmişti. Bu telgrafta Refet Bele’ye hakaretler etmişti. Çerkez Ethem’in bu tavırları TBMM ile olan ilişkileri son noktaya getirmişti.
5- 9 Kasım 1920 tarihinde TBMM Hükümeti’nin Batı Cephesi Komutanlığı’nın iki kısma ayrılması kararına Çerkez Ethem ve kardeşleri karşı çıkmışlardır. Çerkez Ethem güney cephesi komutanı olan Refet Bele’ye güvenmiyor ve onu sevmiyordu. Kardeşi Tevfik Bey de İsmet Paşa’ya bağlı olmasına rağmen ona rapor vermiyordu. Hükümetin kararlarından çok kendi karalarını uyguluyordu.
6- Çerkez Ethem ordunun sevk ve dairesinin Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne bırakılmasına da karşı çıkmakta idi. Kendi başına hareket etmeyi istiyordu. Başkomutanlık yetkisinin TBMM’de olması Çerkez Ethem’i rahatsız etmişti.,
7-Çerkez Ethem kuvvetlerine Kuvay-i Seyyare adı verilince Çerkez Ethem buna da karşı çıkmıştır. Kendisi kuvvetlerine Umumi (genel) Kuvayi Seyyare adı vermiştir.
Çerkez Ethem savunduğu bölgede TBMM hükümetinin siyasi ve askeri otoritesini tanımıyor, onlardan bağımsız hareket ediyordu. Bu tavırları 1920 yılının sonlarında ayaklanmaya dönüştü. Çerkez Ethem Demirci Mehmet Efe, Yörük Ali Efe ve Sarı Efe’yi de kendi yanına çekmek için çalışmalar yürütmüştür. Çerkez Ethem TBMM hükümetine rest çekmiş onlara acıkça meydan okumuştur.
Batı cephesi komutanlığı Çerkez Ethem’in vatana ihanet ettiğini öne sürerek teslim olmasını istedi. İsmet Paşa ile Refet Bey komutasındaki düzenli ordu Gediz-Kütahya bölgesinde üstüne yürüdü. Çerkez Ethem’in kuvvetleri iyice azalmıştı. Derviş Bey komutasındaki suvari tümeni 13-22 Ocak 1921 tarihleri arasında bütün bölgeyi temizleyerek Gezici Kuvvetleri esir aldı. Yalnızca Çerkez Ethem ile ağabeyi Reşit Bey ve kardeşi Tevfik Bey Yunanlılara sığınmayı başardı. Çerkez Ethem Ayaklanması böylece sona ermiş oldu.