Çimlenme için sadece su yeterli midir?

Çimlenme tohumun ağaç olma yolundaki ilk durağıdır. İlk olarak suyla birlikte şişen tohumda metabolizma faaliyetleri başlar. Yani tohumdaki canlı bölüm olan embriyo uykudan uyanmakta, fizyolojik bakımdan aktifleşmeye başlayarak, büyür ve fide haline gelir. Ancak çimlenme bakımından tohumun suyla buluşmasının yanında, sıcaklık ve oksijenin de yeterli olması gerekir.

Embriyonun aktifleşerek çimlenmesine kadar geçen zamandaki durumuna dormansi yani uyku hali denir. Uyku halindeki tohumlar sonbahar geldiğinde olgunlaşır ve dökülür. Kış dönemini kar, yaprak ve toprak altında geçirip, ilkbahar geldiğinde çimlenmeye hazır olur.

Bitkilerin bazı türlerinde tohumlar, nemin, sıcaklığın ve oksijenin uygun olmasına rağmen çimlenemez. Bu tohumların sıcak ve soğuk periyottan geçmesi gerekir. Sıcak periyot döllenmeden sonraki yaz dönemi, soğuk periyotta kış dönemidir. Bunlar ilkbaharda çiçek açarak döllenir ve tohum oluşturur. Yazın ve sonbaharda olgunlaşır, sonra tohum dökülür. Bunlar kış süresince dinlenir ve ilkbaharda çimlenir ve ağaç olma yolunda ilerler.

Çimlenmeye neler engel olur?

Çoğu bitki, ağaç, çiçek tohumu, uygun sıcaklıkta, nemde ve oksijen altında ekilse de, aynı yılda çimlenemez. Bu tür tohumların önündeki bazı engellerin kaldırılması gerekir. Bu engeller arasında tohumdaki kabuk, embriyo ve endosperm bölümleri olabilir.

Kabukta ya da etli bölümde olan engel, çimlenmede gereken suyun içeriye girmesinde ve çıkmasında etkili olur. Tohumun dış kabuğu kalın ve sert olursa, içine su girmez ve çimlenme olmaz. Bu engeller genellikle erguvan, akasya ve suma türlerinde olur. Kiraz gibi eti yumuşak olan meyvelerdeki çimlenmede, tohumla kabuk arasında bulunan etli kısımdaki kimyasal maddelerde çimlenmeye etki edebilir. Bunlar tohumlarda uyku haline neden olabilir. Özellikle alıç, ardıç, elma, üvez gibi bitkilerde böyle çimlenme engeli görülebilir.

Embriyoda olan çimlenme engeli, gelişimin yeterince olmaması ya da tohumdaki uyku halinin uzaması şeklinde olur.

Endospermde olan çimlenme engeli, tohumun suyu almış olmasına rağmen, depo edilen besin maddelerinin yeterince çözünememesidir.

Bu tür çimlenme engelleri, türü ve şekline göre kolayca ortadan kaldırılabilir. Bu sağlanmadan yapılacak ekimlerde, tohumlar aylarca, hatta birkaç yıl çimlenme olmadan toprakta kalabilir. Bu yüzden öncelik çimlenme engellerinin kaldırılması olmalıdır.

Çimlenme engelleri nasıl kaldırılır?

Bu engellerin kaldırılmasında katlama ve zedeleme yöntemleri kullanılmaktadır. Zedeleme yöntemi asitle muamele etme, sıcak ve soğuk suyun içinde bekletme ve bazı mekanik yolların uygulanması şeklinde olur.

Asitle muamele etme, tohumun su almasını, gaz hareketlerine mani olan, embriyo gelişimini önleyen kalın kabuğun yumuşatılmasını sağlar. Oldukça kolay, ucuz ve hızlı olmasına rağmen, çok dikkatli yapılması gerekir.
Sıcak suyun içinde bekletme yönteminde, sert kabuklu tohumlar 77-100 derecedeki suya 4-5 defa batırılır. Sonra serin suyun içinde 12-24 saat bekletilerek soğutulur ve şişirilir. Bu tohuma zarar da verebilir.

Soğuk su yönteminde de, 2-7 gün kadar soğuk suda bekletilen tohumların her gün suyu değiştirilir.

Katlama yönteminde de, çimlenme engeli olan tohumlar hem sıcakta, hem soğukta, hem de sıcak soğuk ortamda bekletilerek engeller aşılmaya çalışılır. Genellikle nemli, yosun, turba gibi ortamlarda yapılır. Yani tohumların kışın karda, toprak altında geçirdiği ortam taklit edilir. Özellikle köknar, kayın, ladin, çam gibi türdeki ağaçların tohumlarında bu yöntem tercih edilir.

Soğuk katlama yönteminde, uyku ihtiyacı olan, embriyonun olgunlaşmamış olması halinde, tohum kabuğundaki sorunları olan tohumlarda uygulama yapılır. 1-4 derecede, rutubetli ortamda tohumlar tutularak, çimlenme engelleri aşılmaya çalışılır.

Çıplak katlama yönteminde, rutubetli ortam tercih edilmez. 30 derecedeki suda 24 saat bekletilen tohumlar, polietilen torbalara konulur. Böyle tohumlar haftada bir havalandırılarak, saklanır.

Bazı tohumlarda, soğuk katlama uygulanmadan önce, sıcak katlama uygulanır. Bu sayede çimlenme daha iyi olur. Bu sıcak soğuk katlama olarak tanımlanır.