Çinko nedir?

Periyodik tablonun II B grubunda yer alan çinko elementi, mavimsi açık gri renkte olup erime noktası düşük olan kırılgan bir metaldir. Geçiş elementleri grubunda yer alan çinko son derece geniş bir kullanım alanına sahiptir. Çinko antik çağlardan beri bilinmekte olup ilk zamanlar “sahte gümüş” olarak adlandırılmıştır. Sert ve kırılgandır bir yapısının olması yanı sıra 120 °C gibi bir sıcaklıkta şekillendirilebilmektedir.

Çinko elektrokimyasal potansiyel dizisinde demirden daha negatif değerdedir. Böylece çinko anot olarak katodik korozyon korumada önemli bir kullanım bulur. Galvanizleme bu tür uygulamalardan biridir. Çinko, yerkabuğunda en çok bulunan elementler arasında 23. Sırada yer almaktadır. En çok kullanılan cevheri sfaleritdir. Çinkonun ayrıştırıldığı diğer mineraller smitsonit, hemimorfit ve franklinitdir.

Çinko doğada çok yaygın bir biçimde dağılmış olarak bulunmaktadır. Volkanik kayaların hemen hepsinde demirle yer değiştirmiş olarak bir miktar çinkoya rastlanmaktadır. Yerkabuğunda bulunma oranı % 0.02 civarındadır. Çinko mineralleri genel olarak kurşun mineralleriyle birlikte bulunur. Çinko, bir tek yükseltgenme derecesi olan ve bileşiklerinde +2 değer alan bir elementtir. Ayrıca indirgen amfoter özellik gösterir ve bileşiklerde genel olarak iyonik bir bağ yapar. Çinko; amonyak, amin, siyanür ve halojen iyonları ile kompleks bileşikler oluşturur. Çinko ayrıca güçlü bir indirgeyicidir ve yanıcı değildir. Çinko elementi soğukta kuru havadan etkilenmediği gibi nemli havada ise ince bir hidrokarbonat katmanıyla kaplanır ve bu sıcaklıkta halojenlere bile dayanıklı hale gelir. Çinko asitlerde hidrojen ayrıştırarak çözünür ve su içerisindeyken yüzeyinde koruyucu hidroksid oluşturduğundan dolayı çözünme göstermez.

Demir ve çelik ürünlerinde, şarj edilebilir özelliğe sahip pillerde, inşaat sektöründe ve çatı yapımı gibi alanlarda sıklıkla kullanılmasının nedeni ise birçok metale göre daha uzunlu ömürlü olmasıdır. Çinko oksit halinde kibrit yapımında, lastik sanayisinde, merhem ve kozmetiklerin yapımında da kullanılmaktadır. Çinko klorür, deodorantlarda ve ahşap koruyucu olarak kullanılır. Çinko sülfür ile floresan ve katot ışınlı lambalar yapılmaktadır. Ayrıca çinko sülfat tarım ilaçlarında, kumaş boyanmasında ve tıp alanında, çinko klorür ise mobilya gibi eşyaların korunmasında ve lehim yapımında kullanılmaktadır. Günlük birçok vitamin ve mineral ilaçlarının bileşeni olmasının bir nedeni de bağışıklık sisteminin düzenli çalışabilmesini sağlamasındandır. Cildin ve kasların erken yaşlanmasını önleyen anti-oksidan özellikleri ile birlikte yaraların iyileşmesinde, görme duyusunun güçlenmesinde de çinko son derece etkilidir.

Dünyada kullanım alanı en geniş elementlerden biri olan çinkonun dünyada yıllık kullanım miktarına bakıldığında demir, alüminyum ve bakırdan sonra geldiği görülmektedir. Çinko, üzerinde koruyucu hidrokarbonat tabakası bulunduğundan dolayı havadan etkilenmez ve damlarda kaplamalarda sık sık kullanılır. Korozyondan korunmak için çelik gibi diğer metallerin galvanizlenmesinde, otomotiv endüstrisinde ise döküm kalıplarında, kuru pillerin birçoğunda negatif elektrot yerine geçen dış kabında da çinkodan yararlanılmaktadır. Demir levhaları çinko ile kaplamak korozyonu önlemektedir.

Çinko pirinç, değişik lehimler, nikelli gümüş, alman gümüşü gibi çeşitli alaşımların yapımında, demir ve çelik malzemelerinin koruyucu kaplamalarında, basınçlı dökümlerde, pirinç ve çinko levha yapımında kullanılmaktadır. Yine diş dolgularında Hg (civa) ile malgama şeklinde kullanılması çinkonun ne kadar çok alanda kullanıldığını göstermektedir. Döküm yapılan çinko ile çeşitli sanat eşyaları yapılmaktadır. Ayrıca çinkonun ince bir tabaka halinde uygulanması, ciltte su kaybını önlediğinden dolayı merhemlerin bileşimine de katılabilmektedir. Yaşa bağlı göz hastalıklarında da kullanıldığı görülmektedir. Çinko sülfür, saatlerin akrep ve yelkovanlarında ve çinko metil pek çok organik maddenin sentezinde kullanılmaktadır.

Çinko, ayrıca hemen hemen bütün hücrelerde bulunması zorunlu olan bir mineraldir. Çünkü, insan vücudunda gerçekleşen biyokimyasal reaksiyonların için 100 çeşit enzimi aktif hale getirmektedir. Çinko, hücre çoğalması ve büyümesi için her gün belli bir miktarda dışarıdan alınması zorunlu olan bir mineraldir.