Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma yasakları nelerdir?

İş Kanunumuzdaki yer alan hükümlere göre, on dört yaşını doldurmuş -on beş yaşını doldurmamış olan işçiler çocuk işçi; on beş yaşını doldurmuş-on sekiz yaşını doldurmamış olan işçiler ise genç işçi olarak kabul edilmektedir.
Kanun koyucu, çocuk ve genç işçilerin, bazı işlerde çalıştırılmasını sakıncalı bulmuştur. Reşit olmayan işçiler bakımından yasaklanan işler, “Çocuk Ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usulleri Hakkında Yönetmelik ” hükümleri çerçevesinde belirtilmiştir.

• Umumi Hıfzıssıhha Kanun Hükümleri uyarınca, bar, kabare, dans salonları, gazino ve kıraathane gibi işyerlerinde on sekiz yaşından küçüklerin çalıştırılması, belediyeler tarafından yasaklanmıştır.
• On sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler, kanun hükümleri uyarınca “Maden ocakları, yer altı kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altı veya sualtında çalıştırılacak işlerde…” çalıştırılamazlar.
• İş kanunumuz, sanayi bölgesinde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmasını yasaklamıştır.
• Demir ve çelik alaşımlarının şekillenmesi, taş ve toprak sanayi, kiremit ve tuğla gibi inşaat sektöründe gerekli olacak bedensel güç ve üstünlüğe dayalı işlerde, on altı yaşını doldurmamış çocuklar ve genç işçiler çalıştırılamazlar.
• Gece dönemine ait işler, alkol, sigara veya bağımlılığa yol açılabilecek maddelerin üretimi ve toptan satış yerleri, ağır ve tehlikeli işler yönetmeliğinde on sekiz yaşını doldurmamış kişilerin çalışmasının yasaklandığı işlerde çalıştırılamazlar.
• Gürültü ve vibrasyonun yüksek olduğu işler, fazla dikkat ve aralıksız çalışmanın zorunlu olduğu işler, para taşıma ve tahsilat işleri, parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işler, aşırı sıcak veya soğuk ortamda çalışılması gereken, sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan işlerde çalıştırılamazlar.
• Mesleki staj hariç, güzellik salonlarında yapılan yüz, vücut bakımı ve estetiği, epilasyon ve masaj işleri, fiziki ve psikolojik yeterliliğin üzerinde olan işler, zararının fark dilmesi mümkün olmayan işlerde çalıştırılmaları yasaklanmıştır.

On dört yaşından on sekiz yaşı da dâhil olmak üzere olan çocuk ve genç işçiler, işe alınmadan önce işyeri hekimi, işçi sağlığı dispanserlerinde sağlık raporu almak zorundadır. Bunların olmadığı yerlerde, en yakın SSK, sağlık ocağı veya belediye hekimlerine muayene olunarak, işin niteliğine uygun ve çalışmalarında engel olmadığına dair rapor alarak, belgelenmesi gerekir. Çocuk ve genç işçilerin, on sekizini doldurana dek, düzenli olarak altı ay da bir muayene olup, raporla desteklenmesi, kanunda belirtilen bir zorunluluktur.
Çalıştırıldıkları sürelere bakılmaksızın, genç ve çocuk işçilere verilecek yıllık izin süreleri yirmi günden az olamaz.
Çocuklara karşı işlenmiş suç veya yüz kızartıcı suç işleyen işverenler ya da işveren vekillerinin, çocuk ve genç işçi çalıştırmaları kanunen yasaktır.

İş kanununa göre, okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında, günde en çok iki saat ve haftada on saattir. Temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların ise, günde yedi saat ve haftada otuz beş saat olarak çalışma süreleri sınırlandırılmıştır.

Genç işçilerin çalışmasına izin verilecek işlerde, yönetmelik hükümleri çerçevesinde belirtilmiştir. Bu hükümler uyarınca, genç ve çocuk işçiler;
• Meyve ve sebze konserveciliği, sirke, marmelat, turşu, salça suları ve imalat yerleri,
• Çay işlemesi işleri, kasaplarda yardımcı işleri, helva, bulama, ağda ve pekmez imalat işleri,
• Kuru yemişlerin hazırlanması işleri,
• Süpürge ve fırça imalathanesi,
• Elle yapılan ağaç oymacılığı, kemik, boynuz, kehribar, lületaşı gibi maddelerden elde edilen süs eşyaları, düğme, tarak, resim, çerçeve ve emsali işleri, toptan ve parekende satış mağaza, dükkân ve paketleme işleri,
• Giyim eşyası işleri,
• Çanak, çömlek, porselen gibi eşyaların imaline ait işler,
• El ilanı dağıtma işleri,
• Pamuk, keten, yün, ipek gibi malzemelerin dokuma ve iplikhane hazırlama işlemleri,
• Balıkhane işleri,
• Bedensel ve ruhsal olarak tehlike arz etmeyen işlerde, çalışmaları serbesttir.

On beş yaşını tamamlamış işçilerin çalışma sürelerinin günde sekiz saat ve haftada kırk saate kadar çoğaltılabileceği hükme bağlanmıştır. İş kanunlarında belirtilen hükümlere aykırı davranan işveren ve işveren vekillerine beş yüz lira ve bin lira olarak idari para cezası uygulanmaktadır. Ayrıca sağlık raporu almayan çocuk ve genç işçileri çalıştıranlara ise, çalıştırdıkları çocuk başına iki bin lira para cezası hükmolunur.