Damat Ferit kimdir?

Osmanlı Sadrazamlarından Şûrâ-yı Devlet üyelerinden Seyyid Hasan İzzet Efendi’nin oğlu olan Damat Ferit Paşa 1853 yılında İstanbul’da doğdu. Eğitimini Oxford Üniversitesinde tamamladıktan sonra Hariciye Teşkilâtında görev almaya başlamıştır. Paris, Berlin, Petersburg ve Londra elçiliklerinde kâtiplik yapmıştır. Osmanlı Sultanı Abdülmecid’in kızı Mediha Sultanla evlenmiş ve saraya damat olarak girmiştir. Bu nedenle Damat Ferit olarak anılmaktadır.

1884 yılında Şûrâ-yı Devlet üyeliğine atanmıştır. İki yıl sonra vezir rütbesi alan Damat Ferit Paşa, Londra Büyük Elçiliğine atanmak istemişse de, Sultan İkinci Abdülhamid tarafından bu isteği kabul edilmemiştir. Bunun üzerine memuriyetten ayrılan Damat Ferit, Âyân Meclisi üyesi olmuştur. Hürriyet ve İtilâf Fırkası’nın kurucuları arasında yer alan Damat Ferit, 11 Kasım 1911 tarihinde kurulan fırkanın ilk başkanlık görevini 25 Kasım 1911′ den Haziran 1912′ ye kadar sürdürmüştür.

İmparatorluğun son zamanlarında tam beş defa sadrazamlığa getirilmiştir. Ferit Paşa’nın siyasi kariyeri, kayınbiraderi VI. Mehmet Vahdettin’in saltanatı zamanında parladı. Sultan Vahdettin, 24 Ekim 1918 tarihinde Mondros’ta yapılacak olan mütareke görüşmelerine Damat Ferit Paşa’nın murahhas olarak gönderilmesini önermiştir. Ancak bu öneri İzzet Paşa kabinesi tarafından kabul edilmemiştir.

Ferit Paşa, 3 Mart 1919’da ilk defa sadrazamlığa getirildi. İngiltere’nin tarafında olmayı benimsemiştir. Damat Ferit Paşa hükümeti, İzmir’in Yunanlar tarafından işgali üzerine 15 Mayıs’ta istifa etmek zorunda kaldı. Ancak aynı gün Ferit Paşa yeniden kabineyi kurmakla görevlendirildi. Paris Barış Konferansı’nda Türk delegasyonunun maruz kaldığı kötü muamele üzerine 20 Temmuz’da tekrar istifa eden Damat Ferit Paşa, ertesi gün üçüncü kez başbakanlığa getirildi. Sivas Kongresi’nde Müdafaa-yı Hukuk hareketinin Anadolu’da yönetimi tam anlamıyla ele geçirmesi üzerine 30 Eylül’de Damat Ferit Paşa kabinesi üçüncü kez istifa etti. Ertesi gün işbaşına gelen Ali Rıza Paşa hükümeti, Sivas Kongresi’nin isteğine göre genel seçimlerin yapılmasına karar verdi.
Daamt Ferit Paşa yedi aylık ilk bu dönemde, bir taraftan İtilaf Devletleri’ni memnun edip yatıştırmaya, diğer taraftan İttihat ve Terakki rejiminin kalıntılarını temizlemeye yönelik bir politika takip etmiştir. İktidara gelir gelmez, eski İttihat ve Terakki liderlerinin birçoğunun tutuklanmasını sağlamıştır. Daha sonra savaş suçları mahkemesi kurularak, Ermeni tehcirindeki görevi nedeniyle yargılanan Boğazlıyan kaymakamı Kemal Bey’in idamına karar verdi. İzmir’in işgaline karşı başlayan tepki karşısında mesafeli durmayı tercih etti. Sivas Kongresi’nde başlayan ulusal isyana karşı Ahmet Anzavur adlı bir Çerkes çetecisinin yönetiminde Kuva-i İnzibatiye adıyla bir birlik kurdu.

Meclis-i Mebusan’ın işgal kuvvetleri tarafından 16 Mart 1920’de basılması ve iki gün sonra tatil edilmesiyle başlayan kriz döneminde Damat Ferit Paşa bir daha sadrazamlığa getirildi. 5 Nisan 1920’de kurulan ve 17 Ekim 1920 tarihinde sona eren bu son hükümet döneminde Ferit Paşa fiilen tükenmiş olan bir yönetime başkanlık etti. 11 Nisan 1920 tarihinde Mustafa Kemal ve arkadaşları aleyhine çıkarılan idam fetvası ve 10 Ağustos 1920 tarihinde Sevr Antlaşması’nın imzalanması, Damat Ferit Paşa’nın altı buçuk aylık son sadrazamlık döneminin en önemli olaylarıdır. Damat Ferit, altı haftalık süre zarfında Anadolu’da baş gösteren milli mücadele yanlısı olaylara karşı bir genelge yayınlamıştır. Bu genelgeyle milli mücadele karşıtlığını ortaya koymuştur. Damat Ferit istediklerini yaptıramayınca yine istifa etmiş ancak İngilizlerin hemen baskısı başlamış ve yine hükümeti kurma görevi Damat Ferit Paşa’ya verilmişti. Damat Ferit üçüncü Hükümetini kurmuştu. Ancak milli mücadelenin önüne geçemeyeceğini anlayan Damat Ferit Hükümeti 30 Eylül 1919 tarihinde yeniden istifa etmek zorunda kalmıştı.

Ali Rıza Paşa ve Salih Paşa hükümetlerinden sonra yeniden 5 Nisan 1920 tarihinde Damat Ferit Paşa 4. Hükümetini kurdu. İşgal Kuvvetleri Damat Ferit’i de yanlarına alarak İstanbul’u işgale başladılar. Mebusan Meclisini basarak, içlerinde Rauf Bey’in de bulunduğu mebuslardan önemli bir kısmı ile 150 kadar asker ve sivil yetkiliyi tutukladılar. Mustafa Kemal Paşa bunun üzerine 19 Mart’ta Ankara’da bir meclis toplanacağını ve bu yönde gerekli girişimlerin hemen başlanacağını bildirdi. Bütün engellemelere rağmen 23 Nisan 1920’de TBMM açıldı. Damat Ferit Paşa bir daha amacına ulaşamamıştı. 16 Ekim 1920 tarihinde Damat Ferit Hükümeti istifa etti. Damat Ferit Paşa, Milli Mücadelenin zafere ulaşması üzerine, 21 Eylül 1922 tarihinde Avrupa’ya kaçtı. 6 Ekim 1923’te Fransa’nın Nice şehrinde öldü.