Deneme nedir?

26 Nisan 201206 Eylül 2012 Melanie 19 yorum Ahmet Haşim, Ahmet Hamdi Tanpınar, Albert Camus, Aldous Leonard Huxley, Atilla İlhan, Cemal Süreyya, Charles Lamb, deneme, Denemeler, Domuz Rostosu Üzerine, edebi deneme, eleştirel deneme, Essais, felsefi deneme, fikir yazısı, izlenimsel deneme, Jean Paul Sartre, klasik deneme, Melih Cevdet Anday, Michel de Montaigne, Montaigne, Ralph Waldo Emerson, Sir Francis Bacon, yazı türü

Deneme, edebiyat alanında bir yazı türüdür. Kişinin duygu ve düşüncelerini anlatan yazılardır. Yazı türünün ismi, Montaigne’in Denemeler isimli eserinden gelir. Deneme yazıları yazarın kendi düşüncelerini yansıttığı için samimi bir dille söyleşi tarzında yazılması tercih edilir. Bu özelliği nedeni ile bir nevi fikir yazısıdır denebilir. Deneme yazarları belirttikleri düşüncelerinde herhangi bir iddia da bulunmazlar, dolayısı ile söylediklerini kanıtlama durumu da söz konusu olmaz.

Bir deneme yazısına edebiyat alanından sanat alanına, insanlardan geleneklere kadar birçok olay konu edinilebilir. Aynı zamanda mizah içerikli denemelerde mevcuttur. Bu konulara göre deneme çeşitlere ayrılır:

Klasik Deneme: Herhangi bir konuda yazılan fikir yazılarıdır.

Edebi Deneme: Edebiyat alanındaki konular üzerine yazılan fikir yazılarıdır.

Felsefi Deneme: Farklı bakış açılarının yer aldığı yazılardır. Ancak felsefe yazısı ile karıştırılmamalıdırlar.

Eleştirel Deneme: Eleştiri yazılarına benzerler. Bir konu hakkında iyi ya da kötü fikirlerin belirtildiği fikir yazılarıdırlar.

İzlenimsel Deneme: Deneyim ve tecrübelerin paylaşıldığı fikir yazılarıdır.

Deneme yazmaya başlarken öncelikler deneme yazılacak konu hakkındaki temel düşüncelerimizi belirlemeliyiz. Bu düşünceleri sade ve anlaşılır bir dille belirtmeli, sıralamalıyız. Bütün bunları yaparken yazının okunabilirliğini arttırmak adına okuyan kişinin ilgisini çekmeyi sağlayacak bir giriş hazırlamak büyük yarar sağlar. Yine okuyucuyu sıkmamak amaçlı bunaltıcı yorumlardan sakınmak gerekir. Bunun için tüm düşünceleri bir paragrafta vermek yerine her birini ayrı ayrı paragraflarda açıklayarak hem peş peşe yorumları seyrelterek okuyucuya okumada kolaylık sağlamış hem de dikkati her bir düşünceye ayrıca çekmiş oluruz.

İlk deneme yazısı 16. yüzyılda Michel de Montaigne tarafından yazıldı. Eserin ismi Essais yani Denemeler‘di. Ve bu eser bundan sonra yazılan bu tür yazıların “deneme” ismi ile tanımlanmasını sağladı. Montaigne’in bu eseri aynı zamanda edebiyatında temel taşlarından sayılır.

Mizahi denemelere ilk örnek 19. yüzyılda “Domuz Rostosu Üzerine” isimli eserdir. Bu eser Charles Lamb tarafından yazılmıştır.

Bunların yanı sıra deneme yazı türünün gelişmesinde yerli ve yabancı daha birçok isim sayabiliriz: