Denis Diderot kimdir?

Denis diderot 5 Kasım 1713 tarihinde, Fransa’nın Champagne bölge¬sindeki Langres’da dünyaya gelmiştir. 31 Haziran 1784 tarihinde Paris’de ölmüştür. 71 yıllık hayatının büyük bir bölümünü felsefeye adamıştır. Babası ameliyat bıçakları üreten bir zanaatkâr olan Denis diderot Manastıra kapanan iki kardeşi gibi rahip olmak amacıyla eğitilmiştir. On beş yaşınakadar, doğduğu şehirdeki Cizvit okuluna gitmiş ve kara cübbe giymiş ve burada çile çekmeyi öğrenmiştir. 1729 yılında babası onu Paris’teki Louis-le-Grand Cizvit Koleji’ne götürmüştür. 1732 yılında Paris Üniversitesinde Yunanca ve felsefe okutma yetkisi alarak mezun olan Denis diderot din ile olan bütün ilişkilerini kesmiştir.

On yıl kadar çeşitli geçici işlerde çalışan Diderot, bu yıllarda yoksulluk çekmiştir. Diderot’un zevk almayı öne alan, gününü gün eden, disiplinsiz yaşantısının yanı sıra büyük bir öğrenme merakı ve çalışma gücü vardı. 1743 yılında evlenen Diderot’un, eşi onun yaşam biçimine hiçbir zaman ayak uyduramamıştır. Bu sıralarda, İtalyanca ve İngilizce de öğrenen Diderot, dönemin bütün önemli kitaplarını okumuştur. Shaftesbury’yi Fransızca’ya çevirmiştir. 1746 yılında adını vermeden Pensees philosophiques’ı (“Felsefi Düşünceler”) yayımlamıştır. Köktenci ve din karşıtı görüşlerinden dolayı bu kitabın yaktırılmasın karar verilmiştir. Bunun üzerine, geniş bir okur kitlesi tarafından gizliden gizliye okunan bu kitabın yazarının Diderot olduğu duyulunca, okurlar arasında büyük şöhret sahibi olmuştur. Bilindiği gibi yasaklar her zaman daha çok merak uyandırmıştır.

Edebiyat alanında da çalışmalarda bulunan Diderot’nun başlıca özelliği romanları şekil ve içeriğinin yanı sıra, felsefi olarak da incelemesiydi. Romantizm akımının öncüsü ve hümanist olan ünlü felsefe insanı Diderot zengin kiliseler kontrolünde bir endüstri olarak gördüğü Hıristiyanlık dinini reddetmiş ve birçok aşırı dincinin saldırılarına uğramıştır. . Bağnazlığın karşısına aklı ve eleştirel düşünceyi çıkarmış olan ünlü düşünürün 1746 yılında yazdığı filozofça düşünceler adlı yapıtı, din adamlarının saldırısına hedef olmuş Jansenist mahkemesi tarafından eser yaktırılmıştır. Diderot’un ahlak anlayışına gelince, yine din konusundaki görüşlerini oluşturan tabiata uygunluk ilkesinin devreye girmiştir. Tabiat kendi içinde insan için en iyi olanı barındırdığına göre, ahlak kuraları da doğaya uygunluk içinde olmalıydı.

Diderot yine aynı yıl, matematikçi Alembert’le birlikte Ansiklopedinin yayımlanması için çalışmalara başlamıştır. Bu yayın, getirdiği düşüncelerin korkusuzca olması ve ilerici olmasından dolayı, eleştiri, sansür ve kapatılma tehlikesi ile karşılaşmıştır. Bütün bu güçlüklere karşın An-siklopedi, Diderot’nun üstün çalışma gücü ve sebatı ile 1772 yılına kadar çeşitli aralıklarla çıkarılmıştır. Diderot, 1749 yılında yayımladığı Lettre sur les aveugles â l’usage de ceux qui voient (Görenlerin Yararına Körler Hakkında Mektup) yüüznden Vincennes hapis hanesine atılarak cezalandırılmıştır. Burada birkaç ay tutuklu kalmıştır. Mahalle kilisesinden yapılan şikâyetler üzerine Lettre sur les sourds et muets’y’ı (“Sağır ve Dilsizler Üzerine Mektup”) yazdığı sırada evi polisler tarafından basılmıştır. Bu kitabın içeriği daha yumuşak bulunduğundan bu kez Diderot’a dokunulmadı. 1759 yılında Ansiklopedinin yayını yasaklanınca, Diderot felsefe yazıları yerine edebi yapıtlarını bastırmaya başladı. Bu dönemde yazdığı Reve de d’Alembert (“d’Alembert’in Rüyası”) ve Refutation ded’ouvrage d’Helvetius (“Helvetius’un Yapıtının Çürütülmesi”) en önemli felsefe çalışmalarındandır. Ancak bu eserini yayımlamamıştır. 1766 yılında Ansiklopedi’nin son ciltleri yayımlanabildi. 1772 yılında artık bu girişim tamamlanınca, Diderot, önce Hollanda’ya daha sonra da Çariçe Katerina ile görüşmek üzere Rusya’ nın başkenti Moskova’ya gitmiştir. Çariçe kendisine maaş bağlamıştır. 1774 yılında Paris’e geri dönmüştür. Diderot hayatının son on yılını daha sakin bir geçirmiştir. Diderot’nun düşünce yapısı üzerindeki etkiler arasında, önce İngiliz deneyciliği ve bilhassa Bacon ve Locke sayılabilir. Fransız aydınlanmasının diğer filozoflarında olduğu gibi, Locke, onun da birçok düşüncesi için çıkış noktası olmuştur. Çağdaşı ve dostları olan Voltaire, Condillac, Rousseau, d’Hol- bach ve Helvetius ile tartışmalarında birçok görüşü belirginleşmiş, tutarlı bir gelişim imkanı bulmuştur. Ansiklopedi için çalışmaları, Diderot’ya çağının bilimsel gelişmelerini yakından anlamak ve izlemek imkanını vermiştir. Diderot 1784 yılında Fransa’da ölmüş, Saint-Roche Kilisesi’ne gömülmüştür.

Eserleri
1- Pensees philosopbiques, 1746, (“Felsefi Düşünceler”);
2- Encyclopedıe, 1746-1772
3- Lettre sur les aveuqles â l’usage de ceux qui voient, 1749, (Görenlerin Yararına Körler Hakkında Mektup, 1945)
4- Lettre sur les sourds et les muets, 1751, (“Sağır ve Dilsizler Üstüne Mektup”)
5- Pensees sur l’interpretatıon de la nature, 1754, (“Doğanın Yorumu Üstüne Düşünceler”)
6- Supplement au voyage de Bougainville, (ö.s.), 1796, (“Bougainville Gezisine Ek”)
7- Reve de d’Alembert, 1830, (d’Alembert’in Rüyası, 1968),
8- Le fils naturel, 1757, (“Doğal Evlat”)
9- Le Pere de f amille, 1758, (“Aile Babası”)
10- Paradoxe sur le comedıen 1758, (Aktörlük Hakkında Aykırı Düşünceler, 1943)
11- La Religieuse, 1796, (“Dindar”)
12- Jacques le fataliste et son maitre, 1796, (Kaderci Jacques ile Efendisi, 1949)
13- LeNeveu deRameau, 1891, (Rameau’nun Yeğeni, 1946).