Deprem nasıl olur?

Dünyanın yerkabuğunda aniden çok büyük bir şiddet ile ortaya çıkmasından dolayı bilinen insanlık tarihi boyunca her insanın en çok korktuğu doğal afetlerden biri olan depremler, jeolojik nedenlerle gelişen doğal afetler sınıfındadır. Beklenmedik bir anda çok hızlı bir biçimde yerkabuğunun çeşitli bölgelerinde açığa çıkan enerji, sismik dalgaları meydana getirir ve bu sismik dalgalar da yeryüzünün çok şiddetli bir biçimde sallanmasına neden olur. Bilim adamlarının depremlerden bahsederken kullandığı “sismik hareketlilik”, deprem esnasında oluşan sismik hareketlerin büyüklüğü, türü ya da frekansıdır.

Sismometre olarak adlandırılan bir cihazla şiddeti ölçülen depremlerde, depremin sismik hareketliliğine göre belirlenen bir derecelendirme söz konusudur. Richter Ölçeği olarak dünya genelinde yaygın olarak kullanılan derecelendirme modeli yerinde günümüzde daha kesin sonuçlar alınmasını sağlayan Moment Magnitüd Ölçeği kullanılmaktadır. Dünya genelinde görülen depremlerde bazen yerkürede sallantı meydana gelirken, bazı durumlarda da yerkürede bir takım yer değiştirmeler gözlemlenir. Sarsıntıların şiddetini ölçmekte kullanılan Mercalli Şiddet Ölçeği’ne göre 3’ün altındaki depremler insanlar tarafından hissedilmezken, 7 ve üzerindeki şiddetlerde oluşan depremler yıkıcı olarak kabul edilir.

Depremler kendi başlarına son derece yıkıcı bir güce sahip olmasının ötesinde, diğer doğal afetleri de tetikleyerek çok daha büyük felaketlerin yaşanmasına neden olabilirler. Toprak kayması, volkanik patlamalar ve Tsunami gibi doğal afetlerin oluşmasına dahi neden olabilecek depremler, yeryüzü şekillerinin dahi değişmesini sağlayabilecek güçte gerçekleşebilir. Denizde görülen dev dalgalar olarak bilinen Tsunami, depremler nedeniyle oluşan doğal afetlerden biridir. Tsunami olayında görülen dalgaların büyüklüğü ve hızı gerçekleşen depremin şiddetine bağlı olduğu gibi, büyük oranda depremin yeryüzüne yakınlığıyla da alakalıdır.

Dünya tarihi boyunca bilinen depremlerin büyük bir çoğunluğu yerküredeki fay hatlarının çatlaması nedeniyle oluşur. Ayrıca insanoğlu da nükleer deneyler veya çeşitli yeraltı bombalarıyla depremlerin oluşmasına neden olabilir. İstatistiksel olarak dünyada her yıl 500 bin gibi inanılmaz bir sayıda deprem gerçekleşmekte ve bu depremlerin yaklaşık olarak 100 bini insanlar tarafından hissedilmektedir. Depremler her ne kadar çok fazla gerçekleşse de depremin şiddeti arttıkça görülme oranı da düşmektedir. Örneğin 4 şiddetinde bir depremin görülme ihtimali, 5 şiddetindeki bir depremin yaşanması ihtimalinden çok daha yüksektir. 20. yüzyılın başından bu yana elde edilen verilere göre dünyada 8 ve üzerindeki şiddetindeki depremler, yalnızca yılda bir defa görülmektedir.