Devalüasyon nedir?
Devalüasyon; ülkenin yönetiminde bulunan hükümet tarafından alınan karar ile sabit kur sistemli ödemeler dengesindeki açığın kapatılması adına ulusal paranın dış satın alma gücünün düşürülmesidir. Daha basit bir tanımla devalüasyon, devletin resmi para biriminin döviz karşısında değer kaybetmesidir. Devalüasyon modern iktisat modellerinde sıkça karşılaşılan ve yerli mallarının ucuzlaması için uygulanan bir ekonomik hamledir. Hükümetin devalüasyon kararı almasının ardında yatan neden; ülkeye ithal edilen malların fiyatının artarken, yerli mallarının ucuzlamasıdır. Eski Yunan zamanından beri ekonomik bir terim olarak varlığını sürdüren devalüasyon, ekonominin küresel hale gelmesiyle birlikte çehre değiştirmiştir.
Roma İmparatorluğu tarafından da farklı şekillerde olsa da kullanılan devalüasyon, paralardaki maden miktarının azaltılması şeklinde uygulanırdı. Eski Yunan ve Roma’da parayı temsil eden madenin kalitesinin düşürülmesi, günümüzdeki devalüasyon kavramına karşılık gelirdi. Bu dönemde altın ve gümüş gibi değerli madenlerden imal edilen madeni paraların miktarının artması veya paranın içindeki altın ve gümüş gibi değerli madenlerinin miktarının azaltılması, dönemin devalüasyon işlemleri arasında yer alırdı. Bu tür işlemler ile paranın miktarının arttırılması veya mevcut paranın fiziksel değerinin azaltılması, yürürlükte olan paranın değerinin düşmesine yani devalüasyon olmasına neden olurdu.
Dünya ekonomisinde 19. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanan kağıt para ile piyasadaki para miktarının çok fazla hale gelmesi beraberinde enflasyon sorununu getirdi. Enflasyon ile iç piyasa mallarının fiyatlarındaki artış, banknot paranın altına olan tahvil kabiliyetini ortadan kaldırmış ve böylece paranın değerinde düşüş gerçekleşmiştir. Dünya ekonomilerinin kapital para sisteminde yaşadığı dalgalanmalar, Türkiye’yi de oldukça derinden etkilemiştir. Nitekim 1946, 1958 ve 1970 yıllarda Türkiye’deki ekonomik durum hükümetlerin devalüasyon yapmasına neden olmuştur. 1980 dönemine kadar belirli aralıklarla yapılan devalüasyonlarla yerli mallarının fiyatları ucuzlatılmaya çalışılsa da, günümüzde günlük ayarlamalar ile bu tür sorunlara çözüm aranmaya çalışılmaktadır.
Ülkemizde kambiyo denetiminin hala yürürlükte olması piyasaya yapılan günlük müdahalelerin, para değerinin piyasaya göre serbestçe belirlenememesine neden olmuştur. Türkiye’de yapılan devalüasyonlar Türk Lirası’nın ABD Doları karşısındaki değeri esas alınarak yapılır. Böylece çapraz kurlar uluslararası piyasada işlem gören Dolar kuruna göre belirlenmektedir. Ekonomistler tarafından geçmiş dönemlerde yapılan devalüasyon işlemleri günümüzde hala incelenmekte olup, ülke ekonomisinin yapılan devalüasyonlardan nasıl etkilendiği detaylı bir şekilde araştırılmaktadır. Türkiye’de yapılan en büyük devalüasyon 4 Ağustos 1958 tarihinde gerçekleştirilmiş ve devalüasyon oranı %69’a kadar ulaşmıştır.
Rahnansaika