Devşirme sistemi nedir?
Osmanlı İmparatorluğu Asya, Avrupa ve Afrika’nın kesişme noktasında uzun yıllar boyunca hüküm sürmüş bir devlet olarak içtimai, iktisadi ve siyasi pek çok alanda dünya kültür ve medeniyet tarihinde son derece önemli izler bırakmıştır.
Osmanlı Devleti’nin uzun yıllar dünyada etkili olmasında şüphesiz kendi içinde kurup geliştirdiği kurumların önemi büyüktür. İşte bunlardan biri de, temeli itibariyle Türk-İslam devletlerinden devralıp geliştirmiş olduğu ve kendine has bir özellik kazandırdığı “devşirme müessesesi”dir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun sınırlarının Balkanlar’a kadar ulaşmasıyla birlikte, devletin artan asker ihtiyacını karşılamak amacı ile yeni arayışlar başlamıştır Böylece, “zımmîler”in yani “Osmanlı topraklarında yaşayan gayr-i müslimlerin” küçük yaşta olan çocuklarının beşte biri alınmaya ve Acemi Ocağı’na kaydedilmeye başlanmasıyla, “Acemi Oğlanı” toplamak suretiyle “Devşirme” sistemi teşkil edilmiştir.
Devşirme Sistemi, Yeniçeri Ocağı’nın 1. Murad zamanında kurulmasından başlayarak I. Çelebi Mehmed zamanında gelmiş, II. Murad zamanından itibaren de bir sistem olarak yürütülmüştür. Bu sistem, 17. asra kadar fonksiyonunu devam ettirmiştir.
Devşirme, Osmanlı İmparatorluğu’nun fethettiği topraklardan bilhassa Balkanlardan (Arnavut. Bulgar, Ermeni, Macar, Yunan, Sırp ve Bosna) Hristiyan gençlerin ve yetenekli çocukların toplanması, bu çocukların sıkı bir eğitimden geçirilmek suretiyle üstün bir asker ya da bürokrat oluşturulması sistemidir. Bu sistem ile yetiştirilip bürokrat olan devşirmeler arasında Rum Mehmed Paşa, Yunus Paşa, Veli Mahmud Paşa, , Rüstem Paşa ve Sokullu Mehmed Paşa gibi önemli zatlar bulunmaktadır. Sokullu Mehmed Paşa sadrazamlığa kadar yükselmiştir. Devşirme olmak yükselmek için bir engel teşkil etmiyordu.
Devşirilen bütün çocukların doğum tarihi, sancağı, köyü, kazası, baba ve ana adının yanı sıra eşgali de bir deftere yazılır, bu defterlere eşgal defterleri adı verilirdi. Daha sonra yanına verileceği Türk ailesinin reisi olan kişinin adı da bu deftere yazılırdı. Bu defter iki nüsha olarak tutulur ve biri devşirme memurunda, diğeri de çocukları sevk eden memurda olmak kaydıyla saklanırdı. Günümüze kadar bu eşgal defterlerinden sadece üç adet bulunmuş. Bu defterlerdeki bilgilerin incelenmesi ile, kural olarak 8-18 yaş arası gençlerin devşirme usulü ile alınmakta olduğu görülmüş, ancak 6 yaşında alınanlara da rastlanılmıştır. Üç defterdeki devşirmelerin yaş ortalaması ise 15.3 olarak çıkmıştır.
Günümüzde Avrupalılar kadar Türkiye’de de en çok merak edilen ve meselenin esası bilinmeden değişik yorumlar yapılan ve çarpıtılan konulardan biri de kapıkulları ve bunun kaynağını oluşturan devşirme usulüdür Bundan dolayı bilhassa devşirme usulünün hukuki ve tarihi gerekçelerini bilmek gereklidir. Kapıkulları tabirini bahane ederek, bütün devlet memurlarının Padişahın köleleri olduklarını iddia edenler ise, bu meselenin izahını zorunlu hale getirmişlerdir. Osmanlı Devletinde pençik oğlanı, acemi oğlanı ya da devşirme oğlanı olarak anlatılan ve halk ile Batılılar arasında Hristiyan ailelerin çocuklarının zorla alınarak önce köle yapılması, sonra da Osmanlı ordusunda onlara çeşitli görevler verilmesi ve çocukların eliyle ana ve babalarının öldürülmesi şeklinde lanse edilen askeri müessese, Yeniçeri Teşkilatıdır. Yeniçeri Teşkilâtı, Osmanlı Devleti’nin merkezi ordusundaki vurucu güçtür. Bundan dolayı Kapıkulu Ocakları adı verilen askeri teşkilatın çekirdek kısmını oluşturmaktadır. Yeniçerilerin sahip oldukları iktisadi, sosyal ve idari imtiyazlardan dolayı, devletin yükselme devirlerinde, Osmanlı Devletinin Yeniçeri Teşkilatında görev almak, Müslüman ve gayr-i müslim herkes için bir şeref olarak görülmüştür.
Sarayda bulunan Enderun Mektebi devşirme bürokratlar yetiştirmiştir. Osmanlı tarihinde birçok komutan ve devlet adamının devşirme kökenli olduğu görülmektedir. Devşirmeler bilhassa İstanbul’un 1453 yılında alınmasından sonra güç kazanmaya ve devletin zirvesine yerleşmeye başlamışlardır. Devşirmeler ilk zamanlarda oldukça faydalı olmuş, Osmanlı Ordusu’nda önemli bir yere sahip olmuşlardır. Ancak devşirme sistemi son dönemlerde suistimal edilmiş ve bozulmuştur.
Devşirme sistemi, yalnızca belli bölgelerde ihtiyaca göre değişmekle birlikte belli dönemlerde ve hassasiyetle uygulanmıştır. Devlet bu sisteme büyük bir önem vermiştir. Devşirilen çocuklar, büyük güvenlik önlemleri içinde İstanbul’a getirilirdi.
Devşirmeler hiçbir zaman “köle” olarak kabul edilmemiştir. Devşirmelere yeniçeri olduktan sonra verilen “Kapıkulu” ismi, padişahın büyük sıfatından kaynaklanmaktadır. Devşirmelerin devletin üst kademelerinde aldıkları görevlerin onların köle olarak görülmediğinin en büyük ispatıdır.