Doğu Anadolu Bölgesi’nin volkanik dağları hangileridir?
Doğu Anadolu Bölgesi’nde Neojen adı verilen 3. Zamanın ikinci yarısında ve dördüncü zamanda çok sayıda volkanik yapılar oluşmuştur. Günümüzde bu bölgede faal olan volkanik dağlar bulunmamaktadır. Bugünün yüksek dağları olarak tek tek sıralanmış olan sönmüş yanardağlar bulunmaktadır. Büyük Ağrı Dağı, Küçük Ağrı Dağı, Tendürek, Süphan ve Nemrut dağları gibi. Bu dağlar 3. Zaman sonu ile dördüncü zamanın ilk kısmında meydana gelmiş olup bir çoğu daha eski volkanlar üzerinde veya bunların yanında yığılmışlardır. Bu yığılma safhalar halinde olmuş, yer kabuğunun kırık hatları boyunca yer yer lav akıntıları belirerek uzak yerlere akmış, yer yer de tüfler yığılmıştır. Bitlis vadisinde bunun en güzel örneklerini görmek mümkündür. Burada derin Bitlis vadisini, yaır yamacına kadar bu volkanın malzemesi doldurmuştur.
Günümüzde Türkiye’nin en yüksek dağı olan Büyük Ağrı Dağı volkan püskürmeleri ile yığılmış, geniş alanlar kaplayan bir sönmüş yanardağdır. Iğdır ovasından olan yüksekliği 4500 m kadardır. Doğubeyazıt tarafından olan nispi yüksekliği 3400 m’dir. Böylece bulunmuş olduğu yerler ortasında çok belirgin bir yükseklik halinde, kendine has koniye anımsatan görünüşü, bir orta bacadan çıkmış olan lavlar konisi ile ikinci dereceden bir takım yan püskürmelerinden meydana gelmiştir. Günümüzde dağın kraterini görmek olanaksızdır. Çünkü bu yüksek dağın doruğunu geniş ölçülü ve kalın bir buz takkesi örtmüştür. Buradan yamaçlar boyunca her biri 1-2 km uzunluğuna sahip buzullar uzanmıştır. Daha sonraları meydana gelmiş olan küçük küçük volkan konileri , Ağrı’nın üzerinde “Biçareler” ismiyle anılan tepeler sırası olarak görülmektedirler. Büyük Ağrı Dağı’nın hemen yanı başında bulunan Küçük Ağrı Dağı da oluş ve yapı bakımından Büyük Ağrı Dağı’na benzemektedir. Her ikisinde de yeni bazalt akıntıları lavları uzanmaktadır. Her iki volkan dağının çevresinden her tarafa doğru derin, sarp yamaçlı ve dar vadiler uzanmaktadır. Bunlardan biri, Ağrı’nın doruk kısmının kuzeydoğu tarafında uzanan Cehennemdere Vadisi’dir. Burada uzun bir buzul bulunmaktadır.
Doğu Anadolu’nun yüksek volkan dağlarından olan Tendürek volkanının büyük ve derin bir krateri bulunmaktadır. Bu dağın bazı yerlerinden ara sıra buhar tüttüğü görülmektedir. Van Gölü kenarında Süphan Dağı yükselmektedir. Bunda da tüf yığılma alanları ile lav akıntıları bulunmaktadır. Doruğunda kalın kar örtüleri ve buz yığınları bulunmaktadır.
Doğu Anadolu’nun öteki volkanlarına göre çok yüksek olmayan, ancak özellikleri bulunan bir diğer sönmüş yanardağı Nemrut volkanıdır. Van Gölü’nün batı kıyısında yükselen bu yassı biçimli volkan dağının son derece geniş bir krateri bulunmaktadır. Burası kaldera adı da verilen bir patlama çukurluğudur. Nemrut Dağı’nın Van Gölü yüksekliği yüzünden olan yüksekliği 1500 metredir. Nemrut dağına kolay çıkılabilir ve dağın doruğundan 500 metre alçaktaki büyük krater gölüne bazı yerlerden inilebilir. Nemrut dağı yukarı kısmı volkanik patlamalar yüzünden kaybolmuş bir koni biçimindedir. Bu dağ lav ve tüflerin sıra sıra yığıldığı tabakalı volkanlar soyundan sönmüş bir yanardağdır.
Ağrı Dağı’dan Nemrut’a kadar 250 km’lik bir mesafe içinde birbiri yanında dizili olan bu yüksek sönmüş yanardağlar, bu yönde uzanan kırık çizgileri boyunda doğmuş, ayrı yarı merkezlerden çıkan lav ve tüf gibi volkanik malzeme yığılarak bugünün yüksek dağları oluşmuştur.