Doğu Türkistan neresidir?
Doğu Türkistan Orta Asya’nın orta bölümünde yer alan büyük Türkistan’ın doğusudur. 1949 yılından itibaren Çin Halk Cumhuriyeti’nin siyasi ve iktisadi kontrolü altında bulunmaktadır.
Türkistan’ın bir parçası olan Doğu Türkistan, Türkistan’ın doğusunda ve Asya kıtasının tam ortasında yer almaktadır. Güneyinde Pakistan, Hindistan, Keşmir ile Tibet, güneybatı ve batıda ise Afganistan ve Batı Türkistan, kuzey bölümünde Sibirya ve doğu ve kuzeydoğuda ise Çin ve Moğolistan bulunmaktadır.
Doğu Türkistan’ın büyük bir kısmı Tanrı Dağları, Karakoram, Tarbagatay ve Altay sıradağları ile Taklamakan Çölü ile çevrilidir. Bu bölgede yaklaşık 50 milyon Uygur yaşamaktadır.
Doğu Türkistan, 1,65 Milyon km2 alanı kapsamaktadır. Son derece zengin bir tarihe sahip olan ve görkemli görünüme sahip Doğu Türkistan, yüksek dağlar ile, çok iyi ve ilginç çöllerle, güzel otlaklar ve ormanlarla kaplıdır.
Doğu Türkistan’ın deniz kıyılarından çok uzak olması ve yüksek dağlarla çevrili olması, çölleşmesine yol açmıştır. Bundan dolayı da kurak bir iklim buraya hakimdir.
Doğu Türkistan üç büyük bölgeye ayrılmaktadır:
1. Cungarya Havzası: Urumçi, Gulca ve Karamay bu bölgededir.
2. Tanrı Dağları: Turfan Havzası bu bölgede yer almaktadır.
3. Tarım Havzası: Taklamakan Çölü ile kaplıdır.
Doğu Türkistan, birçok Türk Devletinin kurulduğu bir merkezdir. Tarihi kaynaklara göre M.Ö. IV. yüzyılda Büyük Hun İmparatorluğu Doğu Türkistan’ da kurulmuş ve gelişmiştir. Bilinen ilk Hun hakanıTeoman ve onun oğlu Mete büyük İmparatorluğu bu topraklarda yönetmiştir. M.S. 216’da Büyük Hun İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra Doğu Türkistan’da ayrıca Göktürk, Türgiş, Karluk ve Uygur Devletleri kurulmuştur. M.S. 840 yılında ise ilk defa İslam Dinini kabul eden Türk Devleti Karahanlılar da Doğu Türkistan’da kurulmuştur. Türkler, Karahanlılar döneminde ( 840 – 1212 ) büyük bir hızla Müslüman olmaya başlamıştır. Karahanlılardan sonra, Doğu Türkistan’da birer Türk Devletleri olan Çağataylılar, Timurlular, Seidiye Hanlığı, Kaşgariye Devleti ve Doğu Türkistan Cumhuriyeti devletler kurulmuştur.
1755 yılında Çin 751 yılında Talas Muharebesinde almış olduğu ağır yenilgiden yaklaşık bin yıl sonra Türkistan topraklarına saldırmış ve 1757 yılında Doğu Türkistan’ın tamamını işgal etmiştir. Çin işgalinin başlaması bölgede huzur ve güven ortamının sona ermesine neden olmuştur. Çin işgalden itibaren bölge halkına büyük baskı uygulamıştır. Korku rejimi ile insanlara zulüm ve işkenceler yapmaya başlamışlardır. Zulme ve esarete karşı direniş gösteren Doğu Türkistanlı Türkler, zaman zaman ayaklanmışlardır. Bütün bölge çapında başlatılan kurtuluş hareketi kısa süre içinde meyvesini vermiş ve Yakup Han’ın liderliğinde 1865 yılında Kaşgariye Devleti kurulmuştur. Fakat Kaşgariye Devleti Rusların desteğini almış olan Çin Mançu işgalci devleti tarafından 1878 yılında ikinci kez işgal edilmiş ve bu tarihten itibaren Çinliler Doğu Türkistan’ da bir imha ve asimile hareketi başlatmışlardır. Hatta bütün kasaba, şehir ve makam isimleri Çinceleştirilmiştir.
20. yüzyıl’ın başlarında Kumul’da başlamış olan Milli mücadele başarıya ulaşmış ve 17 Kasım 1933 tarihinde Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kurulmuştur. Ancak Sovyet ordusunun sağladığı askeri destek ile Şubat 1938 yılında Çinliler tarafından kanlı bir şekilde bastırılmıştır. Doğu Türkistanlılar pes etmemiş, Türklerin ruhundaki bağımsızlık duygusuyla hareket etmiş ve Kasım 1944’te Gulca’da Doğu Türkistan Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır. Ancak bu devlet de 5 yıl sonra işgal edilmiştir. 26 Eylül 1949 tarihinde Komünist Çin yönetimindeki Kızıl Ordu Doğu Türkistan’a girmiştir. 1955 yılında ise sözde “Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’nin kurulmasıyla Doğu Türkistan tamamen Çin’ in sömürgesi olmuştur.
Fakat Doğu Türkistan halkı 1950, 1953, 1958, 1962, 1965, 1968 yıllarında özgürlükleri için ayaklanmış, ancak bu direnişleri kanlı bir şekilde bastırılmıştır. Günümüze kadar Doğu Türkistan bölgesinde bir çok kurtuluş ayaklanmaları ve olaylar meydana gelmiştir.
Çin’in sahip olduğu nükleer balistik füzelerin büyük bir bölümü Doğu Türkistan veya yeni Çince ismiyle Sincan Bölgesi’nde yer almaktadır. Ayrıca bu bölgede bol miktarda altın, çinko ve uranyum madenleri bulunmaktadır. Bazı kaynaklara göre burada büyük bir petrol rezervi de bulunmaktadır. Doğu Türkistan petrolünün Müslüman Orta Asya cumhuriyetlerinden Çin’e aktarıldığı bir transfer noktası sayılmaktır. Çin kaynaklarına göre bölgenin nüfusu yaklaşık 9 milyondur. Ancak bağımsız bazı kaynaklar nüfusun yaklaşık 25 ila 30 milyon olduğunu belirtmektedir. Kullanılan dil Uygur dilidir. Bu dil Türk dilinin dallarından biri olmakla birlikte Arapça harflerle yazılmaktadır.