Dokunulmazlık nedir?

Küreselleşen dünyada ülkeler arasındaki sınırların da giderek birbirine daha yakın gelmesi ile birlikte karşılıklı etkileşim içine giren ülkeler, içişlerinde ve uluslararası diplomatik ilişkilerinde demokrasi yanlısı bir tutum benimsemiştir. Demokrasi doğrultusunda verilen bir hak olarak modern dünyanın ürünü olarak düşünülen dokunulmazlık aslında binlerce yıl öncesine uzanan bir tarihe sahiptir. Ülkemizde kullanılan 1982 Anayasası kapsamında “kişi dokunulmazlığı” olarak ifade edilen tanım, kişinin maddi ve manevi varlığının korunmasına yönelik ibareleri içermektedir. Dış ülkelerde görev yapan diplomatların korunması için uluslararası anlaşmalarla kabul edilen diplomatik dokunulmazlık hakları olduğu gibi, ülkenin iç hukukuyla belirlenen ve kendi vatandaşlarını ilgilendiren (milletvekili dokunulmazlığı gibi) farklı bir dokunulmazlık tanımı da yapılabilir.

Ülkemizde milletvekillerine verilen dokunulmazlık hakkı, T.C. Anayasası’nın 83. Maddesi ile açıkça tanımlanmış ve milletvekilinin yargıya karşı bazı üstünlükler kazanmasını sağlamıştır. Anayasal bir hak olarak milletvekili meclis çatısı altında söylediklerinden ve bu söylemlerini dış ortamda da tekrarlamasından ötürü sorumlu tutulamaz. Ancak bu aşamada unutulmaması gereken, milletvekillerinin herhangi bir suç işlediği için tutuklanması ya da herhangi bir suç kapsamında sorgulanması gerektiğinde ilgili dokunulmazlık hakkı kaldırılabileceğidir. Bir başka değişle ülkelerin anayasal bir hak olarak bazı kişilere verdiği dokunulmazlık hakkı bu kişileri anayasadan daha üstün yapmaz. Benzer bir şekilde bir kişinin dokunulmazlık hakkına sahip olması, ilgili kişinin istediği her şeyi yapabileceği ve kimseye hesap vermeyeceği manasına da kesinlikle gelmemektedir.

Diplomatik dokunulmazlık olarak ifade edilen haklarsa, ülkelerin belirli uluslararası sözleşmeler doğrultusunda ortak olarak tanıdığı haklardır. 1961 yılında imzalanan Viyana Konvansiyonu, diplomatik ilişkilerde ülkelerin uyması gereken kuralları açıkça belirtmiştir. Günümüzde farklı ülkelerin diplomatları ülkeler arasında serbestçe dolaşma hakkına sahiptir. Ülkelerin kendi anayasalarına ve anlaşmalı olduğu uluslararası anlaşmalara göre değişmekle birlikte, genel olarak diplomatlar dokunulmazlık hakları gereğinde görev yaptıkları ülke yasalarıyla da yargılanamazlar. Ancak ilgili ülke dilediği zaman diplomatik dokunulmazlığı olsa dahi bir diplomatı sınır dışı etme hakkına sahiptir.

Ülkelerin iç hukukunda benimsediği tutuma ve bağlı bulundukları uluslararası sözleşmelere göre değişmekle birlikte, çoğu ülkenin bazı durumlarda diplomatik dokunulmazlık hakkını kaldırması söz konusudur. Daha önce herhangi bir diplomatın dokunulmazlık hakkını tanısa dahi ilgili ülke herhangi bir suç işlenmesi ve bu suçun kesin delillerle ispatlanması halinde dokunulmazlık hakkını kaldırabilir. Diplomatik dokunulmazlığın kaldırılması ile birlikte ülke ilgili diplomatı kendi yasaları uyarınca tutuklayarak yargılayabilir.