Dünyada görülen iklim çeşitleri nelerdir?
Yüzlerce km²’lik alanları etkileyen büyük iklim gruplarına makroklima adı verilir. Bununla beraber makroklimalar içerisinde, değişik iklim özelliklerini gösteren özel koşullu küçük iklim alanları da bulunmaktadır. Bunlara da mikroklima denilmektedir. Dünyada genel özellikleri itibariyle görülen başlıca iklim tipleri sıcak iklimler, ılıman iklimler ve soğuk iklimler olmak üzere üç gruba ayrılır. Bu iklimler kendi içlerinde yağış miktarı ve rejimi, yıllık sıcaklık ortalamaları ve kış ılıklığı gibi özellikler de göz önünde bulundurularak alt iklim tiplerine ayrılmaktadır.
Dünyada görülen çeşitli iklim tipleri bulunmaktadır. Dünya üzerinde iklimlerin dağılışı ve özellikleri bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Dünya’nın hemen hemen her bölgesinin kendine özgü bir iklim tipi bulunmaktadır.
Bu büyük iklim tipleri nelerdir?
Kutup İklimi: Bu iklimin görüldüğü alanlarda, her yer buzullar ile kaplıdır. Hiç bitki örtüsü bulunmaz ve hava çok fazla soğuktur. Antarktika kıtası ve Grönland Adasının iç kısımları bu iklim tipinin egemen olduğu alanlardır.
Bu iklimin görüldüğü yerlerde sıcaklık genel olarak – 40 °C civarındadır. Yıllık sıcaklık farkı 20° – 30°C arasındadır. Ortalama yağış 200 mm’dir. Bitki örtüsü görülmez. Her yer buzullarla kaplıdır.
Tundra iklimi: Tundra iklimi ,Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya kıtalarının Kuzey kesimlerinde görülmektedir. Tundra ikliminde yaz mevsiminin dışında diğer zamanlarda toprak donmuş haldedir. Doğal bitki örtüsü bir tür yosun olan likenler ile ot ve cılız çalılıklardan meydana gelen iklimine de adını veren tundralardır. En sıcak ayın ortalaması 10 °C’yi geçmez. Sıcaklıklar kışın – 30 °C ile – 40 °C arasındadır. Yıllık sıcaklık farkının 60 °C’yi bulduğu yerler vardır. Yağışlar ortalama 200 – 250 mm’dir.
Okyanus iklimi: Hemen hemen her ay yağmur yağmaktadır. Genellikle 40° – 60° enlemleri arasında görülür.Kuzeybatı Avrupa ve Kanada’nın batı kıyılarında, Avustralya’nın güneydoğu kıyılarında ve İngiltere’de görülen bir iklim tipidir. Okyanus ikliminin doğal bitki örtüsünü geniş yapraklı ormanlar oluşturur. Bu iklim tipinin görüldüğü bölgelerdeki sıcaklık ve yağış şartları üzerinde batı rüzgarları ile sıcak okyanus akıntıları büyük etkiye sahiptir. Yazları serin kışları ılık geçer. Yıllık sıcaklık ortalaması 14 -15 °C civarında yıllık sıcaklık farkı ise 10 -15 °C civarındadır. Yıllık yağış miktarı 1000 – 1500 mm dir.
Step (Bozkır) İklimi: Yarı kurak iklim de denilmektedir. Step iklimi, nemli hava kütlelerinden uzak karaların iç kesimlerinde görülür. Orta Avrupa’da, Asya’nın iç kısımları, Anadolu’nun iç kısımları ve Kuzey Amerika’nın orta kısımlarında daha çok etkilidir. Bu yerlerde günlük ve yıllık sıcaklık farkları şiddetli karasal iklimin görüldüğü yerlere göre daha azdır. Doğal bitki örtüsü ilkbahar yağışları ile yeşeren yazın sararıp kuruyan ot topluluğudur. Step ikliminin görüldüğü yerlerde yıllık sıcaklık farkı 15-30 °C arasındadır. Yıllık yağış miktarı 300 – 500 mm olup en fazla yağış ise ilkbaharda görülür.
Akdeniz İklimi: Akdeniz iklimi yalnızca Akdeniz’in çevresinde değil Avustralya’nın güneyinde, Afrika’da Kap Bölgesi’nde, Orta Şili ve Kaliforniya çevrelerinde de görülen bir iklim tipidir. Akdeniz iklimi genellikle 30° – 40° enlemleri arasındaki kıyılarda görülür. Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılık ve yağışlıdır. Yıllık sıcaklık ortalaması 15 – 20 °C arasındadır. Yıllık sıcaklık farkı 18 °C civarındadır. Yıllık yağış miktarı 600 – 1000 mm arasındadır. Akdeniz ikliminde kış döneminde kutup bölgesinden ilerleyen hava kütleleri ile ekvatoral bölgeden gelen sıcak hava kütleleri karşılaşmakta ve cephesel yağışlar meydana gelmektedir. Bitki örtüsünü yaz kuraklığına dayanan Kızılçamlar ve onun tahribi ile oluşan ve daima yeşil kalabilen makiler oluşturur.
Karasal İklim: Karasal iklim genellikle, 30° – 65° enlemleri arasında, karaların deniz etkisinden uzak olan iç kısımlarında ve kıtaların doğu kıyılarında görülmektedir. Karasal iklim, Sibirya, Kanada ve Doğu Avrupa’da son derece geniş bir yayılış alanına sahiptir. En soğuk ayın ortalaması –10 °C civarındadır. Bazı günler –40 °C ye kadar sıcaklığın düştüğü görülür. Yıllık sıcaklık ortalaması 0–10 °C dır. En sıcak ay ortalaması ise 20 °C civarındadır. Bitki örtüsünü kış soğuklarına karşı dayanıklı olan iğne yapraklı ağaçlardan oluşmaktadır. Bu ağaçlardan oluşan ormanlara Sibirya’da Tayga ismi verilir. Ülkemizde de deniz etkisine kapalı iç kesimlerde karasal iklim hakimdir.
Çöl İklimi: Dönenceler çevresi ile deniz etkisinden uzak olan karaların iç kısımlarında yaygınlık olarak görülür. Doğal bitki örtüsü kuraklığa dayanıklı olan kaktüs gibi bitki türleri ve yer altı suyunun yüzeye yakın olduğu vahalık yerlerdeki ağaçlardan oluşur.
Muson İklimi: Muson rüzgarlarının etki alanlarında görülür. Hindistan, Pakistan, Bangladeş, Japonya, Çin, Meksika körfezi, Doğu Afrika, Gine körfezi ve kuzey Avustralya, Yıllık sıcaklık ortalaması yaklaşık 20ºC kadardır. Yıllık sıcaklık farkları 10ºC ‘yi geçmez.Yağış rejimi düzensizdir. Yazlar yağışlı kışlar kuraktır. Yağışlı ve kurak mevsimi muson rüzgarlarının esiş yönü belirler. Yazın denizden karaya doğru , kışın ise karadan denize doğru eserler. Yıllık ortalama yağış 2000mm civarındadır. Yağış miktarı 10000-12000mm’ye kadar çıkabilmektedir. Yağışlar Orografik kökenlidir. Yağışın miktarı yükselti faktörüne bağlı olarak değişir. Yüksek olan yerler daha fazla yağış alır. Dünya’nın en çok yağış alan yerleri Muson Asya’sıdır. Bu iklimde bulunan adalar her mevsim yağış alır rejimleri düzenlidir. Bitki örtüsü yazın yeşillenen geniş yapraklı ormanlardır. Yağışın azaldığı yerlerde savanlar karşımıza çıkmaktadır. Muson iklimini savan ikliminden ayıran en iyi kriter yağış grafiğindeki, yaz yağışları oranının çok yüksek olmasıdır (50-60cm civarında). Muson ikliminin bitki örtüsünden de anlaşılacağı gibi yağışın azalması savan iklimini karşımıza çıkarmaktadır. Muson iklimi ile ilgili olarak yaz yağışları dikkat edilecek en önemli husustur. Güney doğu Asya Çin Japonya gibi ibareler geçerse genel olarak muson iklimi etkilidir.Dünyanın en yağışlı yeri bu iklim kuşağı içerisindedir.