Dut ağacı nasıl yetiştirilir?
Dut, dutgiller (Moraceae) familyasından olan ağaç türüdür. Anavatanı Çin ve Uzakdoğu’dur. Akdeniz, Orta Avrupa, İran ve Anadolu’da sıcak ılıman iklimlerde yetişmektedir. Dut ağaçları 15 metreye kadar boylanır ve oldukça hızlı büyürler.
Dut ağacının ülkemiz ekonomisine ipek üretiminin yanı sıra birçok katkısı vardır. Bundan dolayı dut ağacına yalnızca ipek böceği besin kaynağı olarak bakılmamalıdır. Başlıca dut çeşitleri; Morusalba (Akdut), Morusnigra (Karadut), Morusrubra (Kırmızı dut).
Türkiye’nin hemen her yerinde dut ağacı rahatlıkla yetiştirilebilmektedir. Dut, daha çok sıcak ılıman ve bol güneşli bölgelerin ağacıdır. Dut ılıman iklimden subtropik iklime değişen farklı ekolojik şartlarda iyi gelişme göstermektedir. Optimum sıcaklık isteği 24–28 °C olan dutun yıllık yağış isteği 600- 2500 mm civarındadır. Ancak fazla sulama yapraklardaki protein ve karbonhidrat içeriğini düşürmektedir. Dut ağaçlarının ihtiyaç duyduğu su miktarı ağaçların bulunduğu bahçenin toprak yapısına göre farklılık göstermektedir. Verimli topraklarda 10 gün aralıklarla, killi topraklarda ise ortalama 15 gün aralıklarla sulama yapmak gerekmektedir.
Dut deniz seviyesinden 1400 metre yüksekliğe kadar olan yerlerde de yetiştirilebilir. Ekstrem geç donlardan zarar görür. Bir yıllık sürgünleri ve gözler -20°C’ye kadar dayanabilme özelliğine sahiptir. Ülkemizde hemen her yerde dut yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Bilhassa Kahramanmaraş, Adıyaman, Elazığ, Erzincan, Malatya ve Tokat’ta ekonomik anlamda yetiştiriciliği oldukça yaygındır.
Dut ağacı, tınlı, kumlu-tınlı veya killi-tınlı topraklarda daha iyi yetişir. Toprağın pH değeri 6,5–7 civarında olmalıdır. Dut ağacının dikildiği yerde, taban suyu toprak yüzeyine yakın olmamalıdır.Dut tuzlu topraklar hariç, toprak ve iklim koşulları bakımından fazla seçici değildir. Derin topraklarda daha iyi gelişme göstermekle beraber kireçli, kuru, kurak ve kumlu topraklar üzerinde de yetiştirmeye uygun bir ağaçtır.
Dut ağacının üretimi tohum, çelik ve doku kültürü ile yapılabilir. Ancak en çok çelikle üretim yöntemi kullanılmaktadır. Erken ilkbaharda odun çeliği alınarak dikilir. Eğer tohumla üretim yapacak ise, tohumlar toplanır toplanmaz hemen ya da çıplak olarak 4 -12 haftalık soğuk depolamadan sonra ilkbaharın başlarında ekilir. Üretimde ayrıca aşıda kullanılır. Daha çok göz ve kalem aşısı yapılır.
Generatif yani tohumla çoğaltma yönteminde tohumlar meyveden çıkarıldıktan sonra hemen ekilmeli veya tohumlar kurutularak 4°C’de buzdolabında birkaç yıl muhafaza edilebilir. Tohumla çoğaltma pek önerilmemektedir. Ağaç yavaş gelişip, geç meyve verir. Ayrıca meyve kalitelerinde farklılıklar görülebilir. Standart bir çoğaltma yöntemi olarak tavsi,ye edilmemektedir.
Aşı yöntemi olarak göz aşıları ve kalem aşıları kullanılır. Ayrıca aşılar yapılış zamanlarına göre sürgün ve durgun aşı olmak üzere ikiye ayrılır. Erken ilkbaharda yapılan kalem ve göz aşıları ile Haziran ayında yapılan göz aşıları “sürgün aşılar” olarak adlandırılır. Ağustos ve Eylül aylarında yapılan göz aşılar aynı dönemde tutar ama yapıldığı dönem içinde sürmezler, bu sebeple bu aşılara da “durgun aşılar” denir. Göz hazırlığı için aşı kalemi gözün 1 cm aşağısından eğimli bir şekilde kesilerek gözün altından geçip 2,5 cm üzerinde kesim bitirilir. Gözün 2 cm üzerinden kesim yapılarak göz yerinden çıkarılır. Gözün altında bir parça odun dokusu bırakılmalıdır. Son olarak göz anaçtaki açılan kısma yukarıdan aşağıya doğru itilerek yerleştirilir. Aşı plastik veya lastik bantlarla sıkı bir şekilde bağlanır.
Dut bahçeleri iki şekilde tesis edilir:
1. Kapama dut bahçesi
2. Tarla kenarına sınır ağacı olarak
Dut fidanı dikimi, sonbahar mevsiminde yaprak dökümünden sonra başlar ve ilkbaharda gözlerin uyanmasına kadar geçen zaman içinde yapılabilir. Tesis edilecek dut bahçesinde, ilk olarak sıralar arası ve sıralar üzeri mesafeye göre fidan dikilecek yerler işaretlenir. İşaretlenen yerlerde, 40-50 santimetre genişlik ve derinlikte çukurlar açılarak fidan dikimi yapılır.