Edebiyat ile tarih arasında nasıl bir ilişki vardır?
Edebiyat ile tarih iki ayrı bilim dalı olmasına rağmen birbirinden ayrılamaz iki alandır. Çünkü edebiyatın ve tarihin ana konusu insan ve onun yaşamıdır. Her iki bilim dalı da insanları, geç¬mişten bugüne insanların yaşamının peşinden koşturur. Ancak tarih yaşananları gerçeğe uygun sergilemeye çalışırken edebiyat kendine böy¬le bir sınırlama getirmez, insan gerçeğini kurgulayarak yani yeniden üreterek okura gösterme yolunu seçer.
Edebiyat, toplumun bir kurumu olmasından nedeni ile kendisini meydana getiren toplumun diğer kurumlarıyla bağlı ve onlarla ahenklidir. Hakikaten, bir milletin coğrafi çevresiyle, sonra iktisadi, ahlâkî, dinî, hukuki, bedii, siyasi hayatıyla edebiyatı arasındaki bağlantılar çok açıktır.
Başlangıçta tarih, edebiyatın içinde yer alan bir tür olarak karşımıza çıkmıştır. 19. yüzyılın başlarında tarihçiler, tarih biliminin yöntemlerini kullanarak tarih ve edebiyat arasındaki ayrımı meydana getirdiler. Böylece edebiyat, insanın duygu ve düşüncelerinin sanatsal bir yolla ifadesi; tarih ise insanlığın yaşadığı olayların kayıtlara geçirilmesi olarak tanımlanıp birbirinden ayrıldı. Ancak edebiyat-tarih ilişkisi aktif bir etkileşim içinde sürmektedir.
Milletler uzun tarihleri boyunca edebiyatla ilgili sayısız eserler vermişlerdir. Edebiyat, bir milletin hayat damarı olarak ifade edilmektedir. Edebiyat eserleri olmayan milletler uygarlaşamaz ve sonunda tarih sahnesinden silinirler. İşte edebiyat tarihi, bir ulusun yüzyıllarca oluşturduğu edebi eserleri inceleyerek geçirdiği dönemleri kronolojik bir sırayla inceleyen bir bilim dalıdır.
Tarih, geçmiş dönemlerde yaşanmış olan olayları, savaşları, uygarlıkları belgelere dayanarak, yer ve zaman göstererek inceleyen bir bilim dalıdır. Edebiyat tarihi geçmiş dönemlerde yazılmış olan eserleri inceler, onlardan sonuçlar çıkarır. Tarihin incelediği olay sona ermiştir, ancak edebiyat tarihinin incelediği eserin etkisi hala devam etmektedir.
Edebiyat tarihi, edebi eserlerle o eserleri yaratanları sosyal çevresiyle birlikte inceler. Böylece atalarımızın duygu, düşünce ve sanat anlayışları hakkında bilgiler aktarır. Bir başka ifade ile edebiyat tarihi bir toplumun edebiyatının geçirdiği dönemleri anlatan, edebiyat hayatını bir bütün olarak değerlendiren bir bilim dalıdır. Edebiyat tarihi sayesinde değişik çağlardaki kültür birikimini tanıma fırsatı buluruz. Ayrıca toplumların düşünce yapılarını, dünya görüşlerini yine edebiyat ile öğreniriz.
Bir toplumun birikimleriyle oluşan edebiyat ürünlerine bakılarak o toplumun gelenekleri ve siyasî yaşamı, coğrafi konumu, dinî inançları, ekonomisi, adalet ve hukuk düzeni, uygarlık düzeyi hakkında pek çok bilgi edinilebilmektedir. Bu da edebiyatın tarihle ve medeniyet tarihiyle yakın bir ilişki içinde olduğunu gösteren en önemli kanıtlardır. Bir edebiyat eserini tam olarak anlamak ve yorumlayabilmek için o eserin yaratıldığı dönemin toplumsal yaşamını, duygu ve düşünce ve düşünüş tarzını, o dönemin önemli olaylarını mutlaka bilmek gerekir. Yani ancak tarih biliminden yararlanarak edebiyatın tarihsel değişimi ve gelişimi tam olarak yorumlanıp değerlendirilebilir. Edebiyat, tarihten yararlanırken tarihi de bire aynı şekilde kullanmaz.
Şunu da ifade etmek gerekir ki edebî eserlerin tarih öğretmek gibi amacı olamaz. Örneğin tarih, bir savaşı neden ve sonuçlarıyla değerlendirirken, edebiyat, bu savaşın toplum hayatında yarattığı acıları ifade eder. Edebiyatın anlattığı savaş gerçekte yaşanmış olan bir savaş değildir aslında, çünkü edebiyatın gerçeği, yaşanan gerçeklikten farklı olan kurmaca gerçekliktir. Bir başka ifadeyle edebî metinlerde anlatılan olaylar yaşanmış olsa da tarihi bir belge niteliği taşımamaktadır. Edebiyat, tarihi gerçeklikten yararlansa da bu gerçeklik sanat- çının hayal dünyasında yeniden şekillenir ve edebiyatın kurgulanmış bir gerçeğine dönüşür.
Örnek Tarih bilim dalı Orhun Kitabelerini incelerken bunların kim tarafından ne zaman ve hangi amaçla yazıldığı ile ilgilenirken, edebiyat ise kullanılan alfabe, yazım şekli, kullanılan sözcükler, sözcüklerin kökenleri vs gibi konularla ilgilenir.