Evliya Çelebi kimdir?

25 Mart 1611 tarihinde İstanbul’da, Unkapanı semtinde doğmuş olan Evliya Çelebi; 17. yüzyılda, 40 yılı aşkın süre boyunca Osmanlı topraklarına dair gezi izlenimlerini gerçekleştirmiş ve bu izlenimlerini ünlü eseri Seyahatname’de bir araya getirmiş, o dönemin en ünlü gezginlerinden biridir. Aile aslında Kütahya’lı bir aile olmakla birlikte, İstanbul’a göç edip yerleşmişlerdir. Babası, sarayda kuyumcubaşı olan Derviş Mehmed Zilli’dir.

Evliya Çelebi iyi bir eğitim görmüş, o dönemin en gözde okullarından olan Enderun’a kabul edilmiştir. Sadece okulda aldığı eğitimlerle yetinmemiş, dönemin ünlü hocalarından özel dersler de almıştır. Aldığı dersler arasında müzik, beden eğitimi gibi sosyal dersler; Kur’an, Arapça gibi temel dersler de bulunmaktadır.

Evliya Çelebi’nin dayısı olan Melek Ahmed Paşa onun Sultan 4. Murat’ın hizmetinde görev almasını sağlamıştır. Evliya Çelebi’nin gezmeye olan merakı, kendisi de bir saray mensubu olan babasından dinlediği öykülerin etkisiyle gelişmiştir. Evliya Çelebi, Seyahatname’nin önsözünde gezmeye olan ilgisini bir rüya ile bağdaştırmaktadır. Bu rüya şu şekildedir:

“İstanbul’daki Ahi Çelebi Camisi’nde Peygamber Efendimiz Hz Muhammed (s.a.v) görünür. Cemaatin başındadır. Şefaat istemek için Peygamber Efendimize doğru yaklaşan ve “Şefaat Ya Resulallah” demek için ağzını açan Evliya Çelebi’nin ağzından “Seyahat Ya Resulallah” sözleri dökülür.”

Rüya içinde gezme aşkı sonsuz olan Evliya Çelebi’yi harekete geçiren destek unsur olmuştur. İlk olarak 1635 yılında İstanbul’da gezi ve incelemelerine başlamıştır. Edindiği gözlemleribir yandan da yazıya geçirmiştir. İstanbul’dan sonra artı yavaş yavaş Osmanlı İmparatorluğu sınırları içindeki diğer yerleri gezmeye başlamıştır.

• 1640 yılında Bursa, İzmit ve Trabzon’u gezmiştir.
• 1645 yılında Kırım’a gitmiştir.
• 1646 yılında Doğu illerini, Gürcistan ve Azerbaycan’ın bir kısmını, Gümüşhane ve Tortum’u gezmiştir.
• 1648 yılında Şam’a gitmiştir.
• 1651 yılında Rumeli illlerini gezmeye başlamıştır.
• 1667 ve 1670 yılları arasında Avusturya, Arnavutluk, Teselya, Kandiye, Gümülcine ve Selanik bölgelerini gezmiştir.

Evliya Çelebi Osmanlı sınırlarında bulunan, hemen hemen tüm bölgeleri gezmiştir ve gezilerindeki tüm gözlemlerini de yazmıştır. Bu yazıları “Seyahatname” adlı eserinde bir araya getirmiştir. Yaklaşık elli yıl boyunca süren gezilerinde Evliya Çelebi’nin son durağının Mısır olduğu bilinmektedir. Evliya Çelebi 1682 yılında vefat etmiştir.

Seyahatname, 17. yüzyılın en değerli eserlerinden biridir. Toplam 10 ciltten oluşan eser, çok sade ve duru bir dil ile kaleme alınmıştır. Tüm paylaşımlar tamamen gerçek gözlem ve deneyimlere dayanarak yazılmıştır. Bazen abartılı bir üslup ile ele alınmış kısımlar olsa da, eserin tamamında herkes tarafından kolaylıkla anlaşılabilecek bir dil ve üslup kullanılmıştır. Seyahatname sadece kendi döneminin değil her dönemin ilgisini çekebilecek kapasitede olan ve ilgi çekmeye devam eden çok değerli bir edebi kültür eseridir.