Fason üretim nedir?

20. yüzyılın ortalarından itibaren ABD ve Avrupa’daki işçi sınıfının iş hakları üzerinde daha da bilgilenmesi sonucu bazı temel haklar adına grev yapmaya başlaması, günümüzde uluslararası ticaret piyasalarında sıkça başvurulan bir yöntem olan fason üretimin de ortaya çıkmasını sağlamıştır. Fason imalat ya da kısaca “fason” şeklinde de kullanılan bu üretim tekniği, kapitalist pazarın giderek artan ihtiyaçlarının “kesintisiz ve büyük ölçekli üretimlerle” karşılanabilmesi için geliştirilmiş bir yöntemdir. En basit tanımla fason üretim, iki firma arasında yapılan anlaşma ile bir firmanın sipariş vermesi ve diğer firmanın da sipariş doğrultusunda üretim yapmasıdır. Ancak fason üretim yoluyla elde edilen malların üzerine asıl üretimi yapan firmanın değil, ürün siparişini veren firmanın adı yazılır.

1950’lerden itibaren Avrupa genelinde hakim olan grev havası, daha medeni ortamlarda ve daha insani şartlarla çalışmak isteyen işçilerin ısrarlı tutumları sebebiyle büyük ölçekli bir etki yaratmıştır. Uluslararası ekonomi çevrelerinin tüm planlarını alt üst eden işçi grevleri, dünya genelinde üretim marjını kritik derecede düşürmüş ve arz talep dengelerinin yerle bir olmasını sağlamıştır. Kapitalist ekonomilerin ihtiyacı olan üretim seviyesine çıkamamasına neden olan bu durum, büyük ölçekli üretim yapan firmalarda çalışan işçilerin grev yaparak üretimi ciddi manada engellemesinden kaynaklanmıştır. Fason üretim de bu yıllarda önem kazanmış ve arz talep dengesinin yeniden kurulması için giderek daha da yaygın bir şekilde başvurulan bir çözüm olmuştur.

Büyük üreticilerin çalıştırdıkları işçilere bir nevi bağımlı olmaları, piyasa ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlayacak boyutlarda üretimin ancak işçilerin çalışmayı sürdürmesi halinde mümkün olabileceğinin anlaşılmasını sağlamıştır. Bu aşamada devreye giren fason üretim küçük ölçekli atölyelerin kurulmasını ve böylece büyük firmaların bu işletmelere sipariş vererek ihtiyaçlarını karşılayabilmesini sağlamıştır. Küçük ölçekli işletmeler malın üreticisi olsa da, siparişi veren büyük üretici ilgili ürünü kendi malı olarak piyasaya sürmekte ve böylece fason üretim ile ticari etkinlik sürdürülmektedir. Bu durumdan karlı çıkan yalnızca büyük üreticiler ve piyasa olmamakla birlikte, küçük işletmeler de kendi üretim kapasiteleri ölçüsünde düzenli gelir elde etme imkanı sağlamıştır.

Üretimde sürekliliğin sağlanması açısından büyük önemi olan fason üretim, kapitalist piyasanın ihtiyaçlarının “devamlılığı olan” bir biçimde karşılanmasını sağlamıştır. Fason üretime başvuran büyük firmaların sahip olduğu bir diğer avantaj da, üretim maliyetlerinin ciddi oranda azalmasıdır. İlgili malın üretimi için birçok işçi çalıştırması gerekmeyen firma, böylece işçi maliyetlerinden kazanç sağlayarak ilgili malı çok daha yüksek kar marjıyla piyasaya sürmektedir. İşçilerin grev yapmasıyla büyük firmanın üretiminin aksamaması, günümüzde fason üretimin dünya genelinde birçok firma tarafından kullanılmasına neden olmuştur.