Fatma Aliye kimdir?
9 Ekim 1862 tarihinde İstanbul’da dünyaya gelen Türk edebiyatının ilk kadın romancısı ve 2009 yılında dolaşıma çıkan 50 Türk Liralık banknotların arka yüzünde resmini gördüğümüz ve kim olduğunu merak ettiğimiz Fatma Aliye, ünlü Osmanlı tarihçisi ve aynı zamanda avukat olan Ahmed Cevdet Paşa ile Adviye Rabia Hanım’ın kızıdır. Kız kardeşinin adı ise Emine Semiye, ağabeyi Ali Sedat’dır.
Fatma Aliye Hanım’a her ne kadar özel bir eğitim verilmese de ağabeyi Ali Sedat Bey’in evde özel hocalardan almış olduğu dersleri dinlemesi sayesinde kendisini geliştirmiştir. Fransızca’ya ilgi duyan ünlü yazar özel dersler alarak bu dili çok iyi düzeyde öğrenmiştir.
Fatma Aliye Hanım, 17 yaşında iken babasının kendisine uygun bulduğu 1877-78 Osmanlı Rus harbindeki Plevne Savunması ile ünlü Gazi Osman Paşa’nın yeğeni olan Kolağası (yüzbaşı) Faik Bey ile evlenmiş ve bu evlilikten Hatice, Ayşe, İsmet, Nimet adında dört kızı dünyaya gelmiştir.
Aliye kendisinden daha az eğitimli ve entelektüel olan eşiyle anlaşmakta ciddi zorluklar çekmiş; evlilikte yaşadığı bu sıkıntıları romanlarında çok iyi eğitim almış kadın kahramanların babalarının seçtiği, entelektüel ilgisi daha az olan erkeklerle yaptıkları evliliklerinde yaşadıkları mutsuzlukları konu edinerek okuyucuları ile yaylaşmıştır. Babasından, erkek kardeşinden ve kocasından izin almak suretiyle, George Ohnet’nin Volonté adlı yapıtını Meram adıyla çevirmiş ve 1889 yılında “Bir Kadın” imzasıyla yayımlamıştır. Bu çeviri eser Fatma Aliye’nin edebiyata ilk adımıdır. İlk kadım romancımız Fatma Hanım bir süre yapıtlarını “Mütercime-¬i Meram” imzasıyla yayımlamıştır. 1891 yılında Ahmet Mithat Efendi ile birlikte “Hayal” bölümünü kaleme aldığı, Hayal ve Hakikat’i yayımlamış ve daha sonra sırasıyla bu sefer kendi adıyla 1891 yılında Muhadarat, 1897 yılında Refet, 1897 yılında Levayih-¬i Hayat, 1899 yılında Udi ve 1912 yılında Enin adlı romanları basılmıştır. Udi adlı romanı Gustave Séon tarafından 1899 yılında Fransızca’ya çevrilmiştir. Bu romanı “Bir Hanım” imzasıyla yayımlamıştır. Bu başarısı ile babası Ahmed Cevdet’in dikkatini çeken Fatma Aliye Hanım, kendisinden ders almaya, fikir tartışmaları yapma imkanını elde etmiştir. “Bir Hanım”‘ın göstermiş olduğu bu çabalar, Ahmed Mithat Efendi tarafından Tercüman-ı Hakikat gazetesinde övülmüş ve yazar kendisini manevi kızı olarak kabul etmiştir. Fatma Aliye Hanım, bu ilk çevirisinden sonraki çevirilerinde Mütercime-i Meram takma adını kullanmıştır.
Ahmet Mithat Efendi ile birlikte 1891 yılında Hayal ve Hakikat adlı romanı yazmıştır. Bu eser, Bir kadın ve Ahmet Mithat imzası ile yayımlanmıştır. Bu romandan sonra Ahmet Mithat Efendi ile Fatma Aliye uzun süre mektuplaşmış ve ikilinin bu mektupları Tercüman-ı Hakikat Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
1892 yılında Fatma Aliye Hanım, Muhadarat adlı ilk romanını kendi adıyla yayımlamıştır. Bu romanında bir kadının ilk aşkını unutamayacağı düşüncesini çürütmeye çalışan Fatma Aliye 1899 yılında yayımlanan Udi adlı romanında ise görevi üzerine gittiği Halep’te yaşamına tanık olduğu bir kadın udiyi anlatmıştır.
Edebi eserlerinin yanı sıra kadın sorunları ile ilgili de eser vermiş olan Fatma Aliye, Kadınlara Mahsus Gazete’de kadın sorunlarına dair çeşitli makaleler yazmış ve muhafazakâr görüşlerden kopmadan kadın haklarını savunmuştur. 1892 yılında yayımlanan “Nisvan-ı İslam “ adlı eserinde Avrupalı kadınlara İslam’da kadının durumunu anlatmıştır. “Nisvan-ı İslâm” adlı eseri Fransızca ve Arapça’ya çevrilmiştir.
1897 Osmanlı-Yunan Savaşı’nda yaralanan askerlerin ailelerine yardım etmek için Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yazılar yazan Fatma Aliye, Nisvan-ı Osmaniye İmdat Cemiyeti adlı bir de dernek kurmuştur. Fatma Aliye Hanım, bugün Kızılay olarak bildiğimiz Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin de ilk kadın üyesidir.
1914 yılında kaleme aldığı Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı adlı eser son yapıtıdır, “Udî” adlı romanı Fransızca’ya çevrilmiştir. Fatma Aliye Hanım, 1934 yılındaki soyadı yasasından sonra Topuz soyadını almıştır.Fatma Aliye 13 Temmuz 1936 tarihinde İstanbul’da ölmüştür.
Eserleri:
1. Ref’et (1898), (roman)
2. Udi (1899), (roman)
3. Enin (1910), (roman)
4. Muhadarat (1892), (roman)
5. Hayal ve Hakikat (1892). (roman)
6. Meram (1890), çeviri
7. Namdaran-ı Zenan-ı İslamıyan (Ünlü İslam Kadınları) (1892)
8. Teracim-i Ahval-ı Felasife (Felsefecilerin Yaşamları) (1900)
9. Hayattan Sahneler (Levayih-i Hayat)
10. Osmanlıda Kadın: “Cariyelik, Çokeşlilik, Moda”
11. Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı (1913)