Fenomen ne demektir?

Ülkemiz insanlarının diğer pek çok kavramda olduğu gibi tamamen yanlış anlamlar yükleyerek kullandığı kelimeler arasında yer alan fenomen, sanılanın aksine olay ya da olgu demektir. Türk Dil Kurumu(TDK) sözlüğüne göre fenomen; olay ya da felsefe biliminde kullanıldığı şekli ile görüngü(somut, algılanabilir, deneyimlenebilir olay veya nesne) demektir. Ancak toplumumuzda fenomen kavramı olağanüstü olay veya durumları belirtmek için kullanılır. İnsanın şahitlik ettiğinden emin olduğu halde mantıklı bir açıklama getiremediği olaylar manasında kullanılan fenomen kelimesi, bu kullanımı ile TDK anlamına tamamen zıt bir görünüm çizmektedir. Fenomen kelimesi olay manasına geldiğinden ve olay olarak tanımlanan tüm durumlar insanlar tarafından 5 duyu organı ile algılanabilen ve mantık sınırları dahilinde olgular olduğundan, bu anlam tezatlığı oldukça garip görünmektedir. Zira felsefe biliminde “görüngü” tabirinin eşanlamlısı olarak kullanılan fenomen kelimesi; duyular ile algılanabilen, üzerinde gözlem ve deney yapılarak yapısı anlaşılabilen olay ve nesneler manasında kullanılır ki, bu da kavramın tamamen “somut” olduğunu gösterir.

İnsanların fenomen kelimesini “akıl almaz, şaşkınlık yaratıcı, çok nadir rastlanan” gibi anlamlarda kullansa da, kelime yan anlamlarında dahi bu şekilde bir kavramı tanımlamamaktadır. Peki fenomen kelimesinin anlamından tamamen zıt bir kavramı tanımlamak için kullanılmasının sebebi nedir? Bu durum, fenomen kavramının Türkçe anlamı ile yabancı dillerdeki anlamı arasındaki büyük farklılıktan kaynaklanır. Okunuşunun da ötesinde yazılışı tamamen aynı olsa dahi bir kelime iki farklı dilde birbirinden tamamen farklı manalara gelebilir. Fenomen kelimesi bilim insanlarının her zaman başvurduğu kaynak olan Eski Yunan’dan gelir ve daha sonraki dönemde Fransızca etkisinde kalarak Avrupa dillerine yansır. Bunun haricinde birçok İngilizce kaynakta fenomen kelimesinin karşılığı “phenomenon” olarak gösterilmiştir. Ancak İngilizce-Türkçe değil de İngilizce-İngilizce kaynaklara bakıldığında, bu kelimenin anlamının Türkçedeki fenomen kelimesi ile aynı olmadığı görülür.

İngilizce kullanılan “phenomenon” kelimesinin Türkçe karşılığı “fenomen” olarak gösterilse de, alt anlamlarda “olağanüstü” gibi kavramlar da yer alır. Ancak “phenomenon” kelimesinin İngilizce karşılığına bakıldığında; “insanlarda merak uyandıran, hayrete düşmelerine neden olan, nadir ve olağanüstü olay” açıklaması görülür. İngilizce karşılık ile Türkçe anlam arasındaki bu farklılık da karışıklığın başlamasına neden olur. TDK kendi internet sitesinde fenomen kelimesinin ilk anlamı olarak “olay” kelimesini vermekte ve hemen altta da kelimeyi cümle içinde kullanarak bu anlam kargaşasına bir son vermektedir. TDK’nın resmi sitesinde verdiği cümle örneği şu şekildedir: “Güneşin batıdan doğması gibi olağanüstü bir fenomen sayılmalıdır bu”. Örnekte de anlaşılabileceği gibi olağanüstü kelimesinden hemen sonra fenomen kelimesi kullanılmaktadır ki, aynı kelimenin ardı ardına kullanılması söz konusu olmaz ve bu da fenomenin gerçek anlamının “olay” manasına geldiğini gösterir. TDK örneğinde fenomen yerine “olay” kelimesi kullanıldığında anlam daha da iyi anlaşılır. Popüler kültürde ünlü olan ve halkın sevdiği insanlar için kullanılan “O bir fenomen” tabiri kesinlikle kelimenin yanlış kullanımıdır. Zira bir insanın kendisi değil ancak yaptıkları olay yani fenomen olabilir. Burada kişinin her yaptığının “büyük bir olay olduğu, insanların her yaptığını takip ettiği, yaptıklarının toplumda ses getirdiği” söylenmek istense de, fenomen kelimesi bu manaya gelmemektedir.