Formal nedir?

Pek çok insanın bilim dallarından bahsedilirken duyduğu formal kelimesi (TDK’ya göre formel), teoriden ibaret olan ve belirli bir sembol dizilimine sahip olan çalışma alanlarını tanımlamak için kullanılır. Doğa bilimleri insanoğlunun çıplak gözle ya da uygulamalı bilimlerle geliştirdiği cihazlarla gözlemleyebildiği “nesneleri” konu alırken, formal bilimlerde bu şekilde bir nesnel yapı söz konusu değildir. Zira formal kelimesi çalışma alanının soyut olduğunu ifade eder ancak bu da ilgili bilimsel çalışmanın somut sonuçlar elde edilmesini sağlayamayacağı manasına gelmemektir. Örneğin matematik bilimi formal kavramının anlamını tam manasıyla karşılayan bir çalışma alanına sahiptir ancak matematik formüllerinin soyut olması bu bilim dalını kullanarak somut sonuçlar elde edilmeyeceği ya da matematiğin işlevsiz bir çalışma alanı olduğunu göstermemektedir.

Sistem teorisi, bilgisayar bilimi ya da mantık gibi çalışma alanları formal yapıya sahip olan bilimlerdir. Benzer şekilde istatistik, bilgi teorisi ve yukarıda bahsi geçtiği üzere matematik gibi bilim dalları da formal bir bütünlük arz eden yapılara sahiptir. Formal bilimler aslında gerçek hayattaki pek çok cihazın kararlı bir biçimde çalışabilmesini sağlamaktadır. Doğa bilimleri, uygulamalı bilimler ve formal bilimler arasındaki iletişim sayesinde modern insanın günlük yaşamda kullandığı ileri teknoloji ürünü cihazlar varlığını sürdürebilmektedir. Akıllı bir telefonun yapılması için doğa bilimlerinin nesneleri inceleyerek üretime imkan sağlayacak özellikleri hakkında bilgi toplaması gerekirken, uygulamalı bilimler sayesinde mühendislik tekniklerini kullanan insanoğlu bu telefonunun üretilmesini sağlayacak makineleri inşa etmektedir.

Yukarıdaki örnekte belirtildiği üzere doğa bilimleri ile uygulamalı bilimler birlikte çalışarak akıllı mobil cihazları ürete de, bu cihazların insanlar tarafından kullanılmasını sağlayan işletim sistemlerinde bilgisayar bilimine yani formal bilimlere başvurulur. Benzer biçimde istatistik bilimi de formal bir yapıya sahip olsa da, bu formal yapıya sahip bilim dalı kullanılarak analiz yapılabilmekte ve somut sonuçlara neden olacak adımlar atılabilmektedir. Uygulamalı bilimlerde olduğu gibi günlük hayatta insanoğlu için yarar sağlayacak somut icatların yapılması için uygulamaya da dökülebilen formal bilimlerin en önemlilerinden biri ve belki de en önemlisi ise şüphesiz matematiktir. “Evrenin Dili” olarak ifade edilen matematik bilimi soyut bir uzayda yapılan çalışmalar sayesinde insanoğlunun bilgisayar teknolojilerini geliştirmesini veya Kırmızı Dev Mars’a uzay araçları gönderilebilmesini sağlamıştır. Formal bilimler “her zaman olmasa da”, bazen gerçek zaman algısına da birebir olarak uygulanabilir.