Gazavatname nedir, özellikleri nelerdir?

Arapça’da gazv masdarı ”düşmanla savaşmak” anlamında kullanılır. Bu kökten türemiş bir isim olan gazve ise ”din uğruna yapılan savaş” anlamına gelir. Bir terim olarak gazavatname ise; din düşmanları ile yapılan savaşları konu alan kitapların genel adıdır. Gazavatnamelerin bir tür olarak ortaya çıkışı diğer birçok edebi türde olduğu gibi önce Arap edebiyatında görülür. Başlangıçta Siyer-i Nebi adı altında ortaya çıkan ve esasen ağırlıklı olarak Hz. Peygamber’in gazalarını anlatan bu kitaplar, zamanla gazavatnamelerin bir tür olarak tarih sahnesine çıkmasına sebep olmuştur.

Gazavatnameler üç başlık altında toplanır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Padişahlardan birinin hayatını esas alarak, onun devrindeki seferlerle, belli başlı olayları tasvir eden manzum veya mensur eserler: Selimnameler, Süleymannameler
2. Vezirlerden veya devrin ünlü komutanlarından birinin gazalarını tasvir eden gazavatnameler: Barbaros Hayrettin Paşa, Tiryaki Hasan Paşa gibi…
3. Belli bir seferi yahut bir kalenin alınmasını tasvir eden gazavatnameler.

Fetihnameler gibi baktığımızda gazavatnameler de tarih kitaplarının yer vermediği veya ayrıntılı olarak ele almadığı pek çok olayı ayrıntılarıyla aktaran önemli kaynaklar olma özelliği taşırlar. Bu tür eserler, olayları çoğu zaman bizzat yaşayan kişiler tarafından kaleme alındıklarından, savaşların en ince ayrıntılarına kadar anlatıldığı görülür. Bu açıdan bakmış olduğumuzda ise bizim için gazavatnameler yalnızca edebi değer taşıyan bir eser değil, aynı zamanda tarihsel açıdan da oldukça önemli kaynaklardır. Bizlere sosyal zaman hakkında az evvel de belirttiğimiz gibi detaylı bilgi verirler.

Esasen, birçok edebi türde olduğu gibi, XVI. yüzyıl gazavatnamelerin de en parlak dönemi sayılabilir. I. Selim ve Kanuni’nin seferleri, savaşları ve zaferleri bu eserlerin asıl konularını oluşturur. Klasik edebiyatımızda çoğu zaman fetihname, zafername gibi türlerle birlikte değerlendirilen gazavatnamelerin yaklaşık olarak 300 civarı örneği bulunmaktadır. Bu türde verilen eserlere baktığımızda ise mensur yazılarıyla dikkat çeken Sinan Paşa’nın Gazavatnamesi ve yine devrin önemli isimlerinden biri olan Prizrenli Suzi Çelebi’nin Gazavatname’si dikkat çeker.