Gazneli dönemi mimari eserleri nelerdir?

Gazneller Kuzey Hindistan, Afganistan, Türkmenistan ve İran’a doğru yayılmış olan bir devlettir. Gaznelilerde bilhassa teşkilat ve devlet müesseseleri İran örneklerini göz önüne almıştır. Sanat alanında İslam öncesi Türk sanatının unsurları Gazneli sanat eserlerinde görülebilmektedir. Gazneliler döneminde yapılan önemli mimari eserler şunlardır:

1- ARUZ ÜL FELEK
Sultan Mahmut’un 2016 yılındaHindistan seferinden dönüşte, Gazne’de zafer anıtı olarak bu camiyi yaptırmıştır. Ağaç direkleri ve ahşap düz çatısıyla, Anadolu’daki ağaç direkli camileri anımsatmaktadır. Hindistan’dan ağaçlar getirilerek kullanılmıştır.
Bu yapının en önemli özelliği, bu kadar erken bir dönemde, ahşap direkli ve düz çatılı bir cami olmasıdır.

2- ASLAN CAZİP TÜRBESİ
Afganistan’ın, Tus şehrindedir. Kare biçimli, tromplu kubbeli bir yapıdır. Kubbeye tromplarla geçilmiştir. Bu tromplar sivri kemerlidir. Trompların altında bir çiçekli kufi kitabe şeridi bulunmaktadır. Bu çiçekli kufi kitabe şeridinin altında ise tuğla süslemeler bulunmaktadır. Kubbe içinde, tuğladan balıksırtı süslemeler yer alır. Bu süslemeler daire oluşturmaktadır.

3- BUST KALESİ
Günümüze yalnızca sivri kemerli girişi kalabilmiştir. Bu sivri kemerli girişin 12. Yüzyıla tarihlenen bir camiye ait olduğu sanılmaktadır.

4- CAM MİNARESİ
Afganistan’da olup 1957 yılında keşfedilmiştir. Gaznelilere ait olup olmadığı tartışma konusu olmuştur. Kitabesinde 1153-1224 tarihleri bulunmaktadır. Gövdesi 4 bölüm halinde olup hepsi silindiriktir. Yukarıya doğru incelmektedir. Alt gövdede yıldız, kemer ve eşkenar dörtgenler medyana getiren ve yukarı doğru uzanan şekillerle birbirine bağlanan tuğla hamuru süslemeler oluşturulmuştur. Bu şeritler arasındaki bölgelerde geometrik süslemeler bulunmaktadır.

5- SULTAN BEHRAMŞAH MİNARESİ
1117-1149 yılları arasında yapılmıştır. Afganistan’da Gazne şehrindedir. Eski yazıtlarında Sultan Mahmut’a ait olduğu kabul edilir ve zafer kulesi olduğu belirtilir. Daha sonra, kitabesi bulunmuş ve Sultan Behramşah’a ait olduğu anlaşılmıştır.

6- LEŞKER-İ BAZAR ULU CAMİİ
11. Yüzyıla ait cami Gazne’de bulunmaktadır. Büst Kalesi’nin hemen yanındadır.İki nehir arasında bulunmaktadır. Kazılarda, yalnızca temel düzeyinde ortaya çıkarılmıştır. Küçük ama oldukça önemli bir camidir. Kazıları, Fransız arkeolog Schlumberger tarafından yapılmıştır. Sultan Mahmut dönemine ait bir cami olduğu tespit edilmiştir. Enine yatık dikdörtgen bir şeması bulunmaktadır Mihrap duvarına paralel uzanan ayaklarla ikiye ayrılmış ince ve uzun bir sahını bulunmaktadır.

7- LEŞKER-İ BAZAR SARAYI
Afganistan’da, Bust şehrinin yakınında bulunmaktadır. En Önemli yapıları “Orta Saray” ve “Güney Sarayı”dır.
a. Güney Sarayı
11. yüzyılda Sultan Mahmut ve Sultan Mesut döneminde yapılmıştır. Kuzey kısmı nehre açılır. Diğer kısımlar payandalarla desteklenmiştir. Ortada 63×48.8 m boyutlarında bir avlu bulunmaktadır. Avluya açılan mekânlar mevcuttur. Dört eyvanlı avlu şemasını anımsatır. Kuzey eyvanı çok daha büyüktür. Bölümlerin bazılarının kendi içlerinde de avluları bulunmaktadır. Güney kesimindeki mekan oldukça önemlidir. Bir orta kesime açılan 4 eyvan şeması görülmektedir. Haç şeklindedir. Kazılarda havuzlar, su sistemleri ve kanallar ile döşeme mozaikleri kullanıldığı tespit edilmiştir.
b. Orta Saray
Güney Sarayı’ndan daha küçük ölçülerde bir saraydır. Ana merkeze açılan 4 eyvan şeması görülmektedir. İki katlıdır ve köşe kuleleri son derece iridir.
8- EL BEYHAKİ MEDRESESİ :

Kalıntılardan Gazneliler dönemine ait olduğu tahmin edilmektedir. Aslan Cazip’in yanında yer almaktadır. Avlu çevresinde mekanların olduğu iddia edilmiştir. 1913 yılında krokisi yapılmıştır

9. SULTAN III. MESUD MİNARESİ
1115.yıllarda Gazne’de yapılmıştır. Gövdesi yekpare olmayan bu minarenin alt kısmındaki bazı süslemeler tamamlanmamıştır. Alttaki gövde, en geniş kısmı olup keskin 8 köşeli yıldız şekline sahip olduğu ve üst kısmının ise silindirik biçimde olduğu rivayeti tarih kitaplarında yerini almıştır.
En altta taştan bir kaidesi vardır. Yüzeyleri, kare şeklinde panolarla işlenmiştir. Bunlar terracota tekniğiyle yapılmıştır. Panolar içinde bitkisel motifler ve yazılar vardır. Diğer alanlar geometrik motiflerle kaplıdır. Geometrik motifleri daha çok göze çarpan yapıtın üstteki silindirik kısımda da geometrik ağırlıklı süsleme ve kufi kitabelere fazlaca rastlanılır.

11. SULTAN III. MESUD SARAYI
Afganistan sınırları içersindeki saray 1112 yılında yapılmıştır. 1957 ve 1958 yıllarında başlayan kazılarda İtalyan arkeologlar tarafından ortaya çıkarılmıştır. Bir mihrap nişi üzerindeki bir yazı ve tarih nedeniyle III. Mesut dönemine ait olduğu kabul edilmiştir. Yazıda 1112 tarihi bulunmaktadır. Ayrıca Hüseyin Bin Mübarek adı yer almaktadır. Bu muhtemelen mimarının adıdır. 4 eyvanlı bir avluya sahip olan mekanlar avlu etrafında yer almaktadır. Muhtemelen güneyinde taht salonu olan sarayın bazı duvarları düzensizdir. Avlunun bir köşesinde 4 ayaklı, dikdörtgen, düz çatılı bir caminin olduğu düşünülmüştür. Avlu 50.60×31.90 ölçülerine sahiptir. Duvarlarda bazı süslemeler vardır. Bilhassa avlusunda, üst tarafta terracota ve ştuko süslemeler görülmüştür. Avluyu çeviren duvarların altında süslemeli mermer levhalar bulunmaktadır. Bu levhalar 44 tanedir.