Göktürk Yazıtları nedir?

Göktürkler tarafından Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile yazılmış yapıtlardır. Bilge kağan döneminden kalan bu taşlar madden ve manen Türk dili, tarihi ve kültürünün en değerli yapıtlarıdır. Türk yazı dilinin ilk örnekleri olan bu yapıtlarda Türk kelimesi ilk defa Türk milletinin adı olarak kullanılmıştır. Bilinen ilk Türkçe yazılar olmakla birlikte Göktürk edebiyatı ve dili hakkında Türkçe bilgi veren tek kaynaktır. Bilge kağanın yeğeni yollığ tigin’in yazdığı bilge kağan ve kül tigin anıtlarında bilge kağan, atalarının nasıl devlet kurduklarını, bulunduğu önemli faaliyetleri halkına hesap verircesine anlatmıştır. Hitabet üslubu ile yazılan abidelerde, bilge tonyukuk kendi yazıtında bilge kağanın askeri ve yönetimdeki başarılarında nasıl önemli rol oynadığını anlatmıştır. Yazıtlar, Danimarkalı dil bilimci Wilhelm thomsen ve Rus Türkolog vasili radlof tarafından 1893’te çözülmüştür.

Kül Tigin Yazıtı; Kül tigin yazıtı 732 yılında, kireç taşı ya da mermerden yapılmış dört yüzlü büyük bir taştır. Yüksekliği 3,75 metre, doğu ve batı yüzleri dipte 1,32 üstte 1,22 metre genişliğindedir. Batı yüzü Çince olan yazıtın diğer yüzleri Türkçedir. Yazıtın doğu yüzünde 40 satır, kuzey ve güney yüzlerinde 13 er satır bulunmaktadır. Kaplumbağa heykeli biçimindeki mermer kaidesinin üzerinde de 8 satırlık bir yazı bulunmaktadır. Ancak bu yazının sadece birkaç kelimesi okunabilmiştir.

Bilge Kağan Yazıtı; Kül tigin yazıtından birkaç santim yüksek olan bilge kağan yazıtı daha kötü durumdadır. Doğu yüzünde 41, kuzey ve güney yüzlerinde 15’er satırlık Türkçe yazıt bulunmaktadır. Batı yüzünde ise Çince bir yazı bulunmakla birlikte büyük ölçüde tahrip olduğu için çok az bir kısmı okunabilmiştir.  Bilge kağan yazıtı küçük oğlu tenri kağan tarafından 735 yılında diktirilmiştir.

Bilge Tonyukuk Yazıtı;  731 yılında yazılıp dikilen tonyukuk yazıtı Orhun yazıtlarının  ilkidir. Dört yönlü iki taştan oluşan yazıtta; birinci taş üzerinde doğu ve batı yüzlerinde 7, güney yüzünde 10, kuzey yüzünde 11 olmak üzere toplam 35 satırdan oluşmaktadır. İkinci taş üzerinde ise batı yüzünde 9, doğu yüzünde 8, güney yüzünde 6 ve kuzey yüzünde 4 olmak üzere 27 satır vardır. Bilge kağan dönemine kadar başkomutanlık yapan bilge tonyukuk tarafından dikilmiş ve yazarlığı da yine kendisi tarafından yapılmıştır.