Göz aldanması nedir?
Gözlerimiz diğer organlarımız gibi belli kurallar çerçevesinde çalışmakta olan organlarımızdır. Saniyede yaklaşık 25 – 30 görüntü karesini yakalar ve beynimize direk iletirler. Saniyede bu kadar görüntünün ardı ardına ve sürekli olarak iletilmesi ve yine bu görüntülerin aralarında çok fazla fark olmaması akıcılık sağlar ve her an her şeyi sanki hiç bir şeyi kaçırmadan gördüğümüz izlenimi yaratır.
Belirli bazı şekiller bize gerçekte olduklarından daha başka türlü görünürler. Cisimleri normal halinden büyük veya küçük, doğru çizgileri ise eğriymiş gibi görürüz. Bu durum “göz aldanması” olarak tanımlanır. Ancak, burada gözün gerçek manada aldanması, gözün yanlış görmesi söz konusu değildir. Göz görüntüyü hiç bozmadan gerçek haliyle görür, beyne o şekilde iletir. Fakat beyin o cismi ya da şekli olduğu gibi değil, nasıl olmasını kabulleniyor, nasıl olmasını uygun buluyorsa o şekilde ifade eder. Burada, görülen maddenin daha önce görülmüş olan benzerlerinin ve görülüş şeklinin etkisi söz konusudur. Dümdüz ve uzun bir yola baktığımız zaman,yol çok ilerde daralıyormuş gibi görünür. Ağaçlar, elektrik direkleri, yapılar, kendilerinden uzaklaştıkça sürekli olarak küçülüyormuş gibi görünürler. Aynı büyüklükte, fakat biri beyaz, diğeri koyu renk iki yapıya baktığımız zaman, beyaz yapıyı daha büyükmüş gibi görürüz. Uzunlamasına çizgili elbise giyen bir kişi, enlemesine çizgili kumaştan bir elbise giydiği halinden daha zayıf ve uzun boyluymuş gibi görünür. Bunların tamamı sadece göz aldanmasıdır.
Gerçekte gözümüz her şeyi olduğu gibi yani normal olarak görmektedir. Ancak, beyin “izlenimler-intibalar” halindeki bu aldanmaya yol açmaktadır. Sözgelimi, tepedeki dolunay uzaktaki görünüşünden daha küçüktür. Her iki durumda fotoğrafı çekilecek olursa, büyüklüklerinin hiç fark etmediği açığa çıkacaktır. Burada, beyin bilinçaltı bir müdahale neticesinde yanılmaya neden olmuştur.
Tepesi sivri direklerin küt başlı direklerden çok daha yüksek olarak görüülmesi, dikey çizgili duvar kağıtlarının tavanı olduğundan çok daha yüksek, yatay çizgili duvar kağıtlarının ise daha tavanı alçak göstermesi hep aynı müdahalenin, yani beynimiz tarafından müdahale edilmiş olan bir takım izlenimlerin sonucudur. Göz aldanmasının değişik bir hali, güneşin ortalığı yakıp kavurduğu kum çöllerindeki serap davıdır. Ancak, burada fiziksel bir olay da işe karışmıştır. Serapın fotoğrafı çekilebilir ve bunun ışık kırılmasından meydana geldiği net olarak görülebilir. Büyüteçler ve düz aynalarda gördüğümüz bütün görüntüler bir bakıma göz aldanması diye kabul edilebilir. Çünkü görüntüler, gerçekte görüldükleri mesafede değildir.
Bütün bunlardan anlaşılacağı gibi, göz aldanmaları tamamen normal bir durumdur. Gözünde hiç bozukluk olmayan kişiler de göz aldanmalarına maruz kalabilir. Bundan endişe duymaya kesinlikle gerek yoktur. Derinlik boyutu, göz aldanmalarında en büyük rolü oynayan faktördür. Ressamlar, göz aldanmasından en çok yararlanan meslek gruplarıdır. Perspektif, diğer bir ifadeyle eşyayı, cisimleri sabit bir noktaya göre uzaklıklarını, duruş farklarını belirtecek, canlandıracak şekilde çizmek, bizden uzaklaşan şeylerin küçük görünmesi halini açık şekilde gösterir.
Bazı aldanmalarda gözlerimiz algı gecikmesinden dolayı yanılırlar. Örneğin bir resme bakarken, resmin bir noktasından diğer noktasına, önceki baktığımız bölgenin görüntüsü gözümüzden izi gitmeden diğer bir noktasına bakmaya başlarız. Ve bu iki görüntü bir hareketi tamamlar nitelikte ise hareket ediyormuş yanılgısı oluşur.