Göz aşısı nedir?

Altında odun dokusu olan ya da olmayan küçük bir kabuk parçası ile bunun üzerindeki tek bir göz ile yapılmakta olan aşılara göz aşısı denilmektedir. Göz aşıları, sadece bir tomurcuğun (gözün) kullanıldığı özel bir kalem aşısı çeşididir.

Göz aşıları meyve ağaçlarının çoğaltılmasında, kalem aşılara oranla daha çabuk uygulanabilmektedir. Göz aşıları, bilhassa küçük fidanlarda kullanılmaktadır. Göz aşılarının bir çoğu, anacın aktif büyüme halinde olduğu, kabuğun odundan kolay bir şekilde ayrıldığı mevsimde yapılır.

Göz aşıları uygulandığı dönemlere göre;
a) İlkbahar Mart-Nisan aylarında (erken sürgün aşı dönemi adı verilir).
b) Mayıs sonu-Haziran başı (Haziran göz aşısı veya geç sürgün göz aşısı dönemi adı verilir).
c) Temmuz sonu-Eylül başı (durgun göz aşısı dönemi adı verilir) olarak gruplandırılabilir.
Durgun Göz Aşısı: Durgun göz aşısı genel olarak yaz (Temmuz sonu ile Eylül başı arasında) aylarında yapılır. Bu dönem meyve fidanlarının çoğaltılmasında en önemli olan dönemdir. Anaç üzerine takılan göz, aynı yıl tutar, ancak kışa girildiğinden dolayı uyanmayıp, ertesi yıl ilkbaharda sürmektedir. Genellikle, kışları soğuk geçen yerlerde uygulanır. Durgun aşıda gözler, o yılın sürgünlerinden alınır.

Sürgünler oldukça güçlü olmalı, üzerlerinde sürgün tomurcuğu bulundurmalıdırlar.
Aşı yaparken göz olarak alınmış olan sürgünler kesildikten sonra yapraklar, kısa bir yaprak sapı kalacak şekilde tam olarak temizlenir. Gözler, anaca takıldıktan 2-3 hafta kadar sonra kaynama oluşur. Yapılan aşıda; eğer gözün yanındaki kısa kesilmiş olan yaprak sapı düzgün olarak koparsa ya da kendiliğinden düşerse bu aşının tuttuğuna işarettir. Yaprak sapı kuruyup buruşmuş ise aşı tutmamıştır.

Sürgün Göz Aşısı: Sürgün göz aşısında; göz anaca takıldığı sene uyanır ve aynı yıl sürgün verir. Uygulanma tekniği durgun göz aşıya çok benzer ve ilkbaharda anaç kabuk vermeye başladığı zaman yapılır. Aşı sürgünlerinin, kışın şiddetli soğuklardan zarar görmeleri tehlikesi her zaman için vardır. Bundan dolayı sürgün göz aşısı, kışları ılık geçen bölgelerde yapılır. Sürgün göz aşısı, aşıya ve yerine göre;

a) İlkbahar (Erken) Sürgün Göz Aşısı
Mart-Nisan aylarında anaca su yürümeye başladığı zaman uygulanır. Aşı için gerekli olan kalemler durgun mevsimde alınıp, aşı zamanına kadar saklanır.

b) Haziran (Geç) Sürgün Göz Aşısı
Mayıs sonu ya da Haziran ayının ilk haftalarında başlanır ve Temmuz ayına kadar devam edilir.
Göz Aşısının Yapılışı: Toprak seviyesinden yaklaşık 15 cm yükseklikten itibaren, aşı çakısının ucu ile anacın kabuğu “T” şeklinde kesilir. Kesik kısmın iki kenarındaki kabuk, aşı çakısının tırnağı ile yerinden kaldırılır. Bundan sonra üzerinde aşı gözlerinin bulunduğu kalem alınır. Bir gözün üst ve altında bir parmak kadar bir bölüm bırakıldıktan sonra, gözün altı hafif odunlu olarak kesilir. Anacın tepesinin daha yüksek tarafında iki anacın kesilen kısmına yukarıdan aşağıya doğru sürülerek yerleştirilip, rafya ile sarılır. Göz aşılarının tutup tutmadıkları, aşıdan yaklaşık 15-20 gün sonra belli olmaktadır.

T Göz Aşısı (Kalkan Aşı)
Kalkan aşısı adı da verilen bu yöntem göz aşıları içinde en çok bilinen ve yetiştiriciler tarafından en sık kullanılan bir yöntemdir. Genel olarak 6 mm ile 2.5 cm arasındaki çaplı anaçlara büyüme döneminde uygulanır. Aşı topraktan yaklaşık 5-25 cm yükseklikte yapılır. Anaç “T” şeklinde kesilir. Göz ise kalkan şeklinde odunlu ve odunsuz olacak şekilde kesilir ve anaçta açılan T içerisine düzgün bir şekilde yerleştirilir. Aşı yeri rafya ile hava almayacak şekilde bağlanır. Aşı bağı 15-20 gün sonra kesilir.

Ters T Göz Aşısı
Yağmurlu yerlerde yağmur sularının açılan “T” içerisine girmemesi ve enfeksiyon oluşmaması için ters T aşı yöntemi uygulanmaktadır. Ancak burada, anaçta yapılan kesim ters T şeklinde olup, aşı gözü alınırken de kalemde üstten alta kesim doğru yapılır.

Yama Göz Aşısı
Dikdörtgen şeklindeki bir kabuk parçasının anaçtan kesilip çıkarılması ve kalem üzerinde aynı büyüklükteki bir kabuk parçasının çıkartılıp onun yerine anaçtan kesilmiş olan ve bir göz ihtiva eden parçanın anaç üzerine yerleştirilmesi biçiminde gerçekleşir. Genel olarak “T” göz aşısının başarısız olduğu tür ve çeşitlerde uygulanmaktadır. Bu yöntemde başarılı olabilmek için, gece ve gündüz ısı farkının az olduğu dönemler tercih edilmelidir. Aşı çabuk yapılıp, çabuk bağlanmalıdır.
Flüt Göz Aşısı

Bu yöntem yama göz aşısına benzer. Farkı, çıkartılmış olan kabuk parçasının gövdeyi hemen saracak şekilde büyük olmasıdır.

Yongalı Göz Aşısı
Bu aşı yöntemi ilkbahar mevsiminde büyüme başlamadan önce ya da yaz aylarında su eksikliği veya başka bir nedenden dolayı büyümenin durduğu durumlarda kabuğun odundan kolayca ayrılmadığı zamanlarda yapılır. En önemli nokta, anaçta açılmış olan T’ye yongalı gözün çok iyi şekilde yerleştirilmesi ve çok iyi bağlanmasıdır.