Gürgen ağacı nasıl yetiştirilir?
Güregen ağacı huşgiller familyasından olup kış aylarında yapraklarını döken bir orman ağacı türüdür. Latince adı Carpinusolan bu ağaç türü genel olarak sürgünleriyle çoğaltılabilmektedir. Gürgen ağacı hemen her mevsimde budanmaya ve işlenmeye elverişli olan bir ağaçtır.
Odunu son derece sert ve beyaz olan gürgenin gövdesi genel olarak derinlemesine oluklu, girintili, grimsi ve kabukludur. Gürgen ağacı oluklu ve girintili bir gövdeye sahip olduğundan dolayı dört köşe yontmaya elverişli bir ağaç türü değildir. Bu ağaç eğer dört köşe yontulacak olursa yontma sırasında büyük bir kısmı fire verecektir. Yumurta şeklindeki yapraklarının kenarları girintili çıkıntılı bir başka deyişle dişlidir. Grügen ağacının bir santimetre uzunluğunda sert kabuklu ve sivri uçlu meyveleri vardır.
Kerestesi çok fazla rağbet göreb bir ağaçtır. Yurdumuzda Karadeniz kıyılarında pek çok gürgen ormanı bulunmaktadır. Keresteciliğin yanı sıra yakıt olarak da bölgede fazlasıyla tercih edilmektedir. Gürgen, ince şartlar isteyen pek nazik bir ağaç çeşidi değildir. Kurak ve fakir topraklarda da kolaylıkla yetiştirilebilir.
İlkbaharda erkek ve dişi çiçekler açmaktadır .Bunlarda birinciler geçen yılın kısa sürgünlerinin ucunda aşağı doğru sarkan yalancı başak durumları meydana getirirler. Boyları 4-6 cm kadardır. Silindirik yapıda ve oldukça seyrek çiçeklidir. Dişi çiçekler, son yıla ait yeni oluşmuş uzun sürüngenlerin ucunda bulunur ve aşağı doğru sarkan durumlar meydana getirirler. Meyveleri sivri uçlu, yassı, sert kabuklu küçük fındıksı şekillidir. Meyve örtüsü bir kanat vazifesi görür. Çiçek açma ilkbaharda yapraklanma ile birlikte gerçekleşir. Meyveler ise tam olarak sonbaharda olgunlaşır.
Gürgen ağaçlarının ışık istekleri pek fazla değildir. Gölgeyi seven bir ağaç türüdür. Bundan dolayı meşe ormanları için değerli bir dolgu ağacıdır. Fakat nem ve toprak istekleri son derece yüksektir. Bu yüzdendir ki Karadeniz bölgesinde kolaylıkla yetişmektedir. Meyveleri ekildiğinde genel olarak gelecek baharda çimlenir.
Ülkemizde daha çok Ege, Marmara Bölgesi, Trakya, Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde yayılış gösteren gürgen ağacı genel olarak kuzey ve güney kıyı bölgelerimizin karışık ormanlarında bulunmaktadır. Ülkemizde son tespitlere göre yaklaşık 7.170 hektar koru, 1.031 hektar baltalık gürgen ormanı bulunmaktadır. Türkiye’de gürgenin iki türü doğal olarak bulunmaktadır. Adi gürgen (C. Betulus, Y) 20 metreye kadar ulaşabilir.
Doğu gürgeni (C. Orientalis, Y) ise 5-6 m boya sahip bir ağaççıktır. Adi gürgen ağacı, ılıman iklimlerde iyi büyüme gösterir ve genellikle 600 metre yükseltilerde yetişir. Genel olarak dik kayalık yamaçlarda ormanlar oluşturur. Türkiye’de Doğu gürgeni ve özellikle Avrupa gürgeni; Karadeniz’in kıyı ormanlarında, meşe, kestane ve diğer bazı düz yapraklı ağaçlarla beraber yetiştirilmektedir.
Bolu ve Kastamonu ormanlarında, Çoruh vadisinde, Amanos Dağları’nda küçük küçük topluluklar halinde yetiştirilebilmektedirler.
Gürgen ağacının kerestesinden kaldıraç, dişli çark maden direği ve gemi omurgası gibi basınca oldukça dayanıklı parçalar üretilmektedir. Ayrıca özellikle kanepe ve birçok mobilya yapımında tercih edilen bir ağaç türüdür. Gürgen ağacının en önemli türleri, Avrupa Gürgeni, Doğu Gürgeni, Amerikan Gürgenidir.
Avrupa gürgenine Carpinus betulusda denilmektedir. Boyu çok nadir olarak 20 metreyi bulur. 850 metreden daha yüksek olan yerlerde ve kuzeyde 57 derece enleminin dışında yetişmemektedir. Doğu güregenine Carpinus orientalis denilir. Bu gürgen ağacının boyu ise 5-6 metre kadar uzamaktadır.
Amerikan güregenine Carpinus Americana denilmektedir. Amerikan gürgeni, Avrupa gürgeninden hem daha büyük ve hem de çok daha güzeldir. Bu gürgen ağacı tohumla veya Avrupa gürgen ağacından aşılanmak suretiyle üretilmektedir. Amerikan gürgeninin odunu dayanıklı olduğundan son derece kullanışlıdır. Kuzey Amerika’da yaygın olarak yetişen bu gürgen ağacı, Kanada’da altın ağaç olarak isimlendirilmektedir.
Türleri
1- Carpinus betulus – Adi gürgen
2- Carpinus caroliniana – Amerikan gürgeni
3- Carpinus chuniana
4- Carpinus cordata – Sawa gürgeni
5- Carpinus coreana
6- Carpinus dayongina
7- Carpinus faginea
8- Carpinus fargesii – Farges gürgeni
9- Carpinus firmifolia
10-Carpinus hebestroma
11- Carpinus henryana
12- Carpinus hupeana
13- Carpinus japonica – Japon gürgeni
14- Carpinus kawakamii
15- Carpinus kweichowensis
16- Carpinus laxiflora – Aka-shide gürgeni
17- Carpinus londoniana
18- Carpinus microphylla
19- Carpinus minutiserrata
20- Carpinus mollicoma
21- Carpinus monbeigiana
22- Carpinus oblongifolia
23- Carpinus omeiensis
24- Carpinus orientalis – Doğu gürgeni
25- Carpinus polyneura
26- Carpinus pubescens
27- Carpinus purpurinervis
28- Carpinus putoensis
29- Carpinus rankanensis
30- Carpinus rupestris
31- Carpinus shensiensis
32- Carpinus stipulata
33- Carpinus sungpanensis
34- Carpinus tientaiensis
35- Carpinus tsaiana
36- Carpinus tschonoskii – Chonowski gürgeni
37- Carpinus tsunyihensis
38- Carpinus turczaninowii – Turkzaninov gürgeni
39- Carpinus viminea