Harzemşahlar kimdir?

Harezm Bölgesi, Büyük Selçuklu Devletinin egemenliği altında bulunan ve Selçuklu Sultanları tarafından atanan valilerce yönetilen bir ticaret şehridir. Anuş Tigin, devlet işlerindeki başarısı ve zekâsıyla 1092 yılında Harezm’e vali olarak atanmıştır. Anuş Tigin, Harzemşahlar Devletinin kurucusu olarak kabul edilmektedir. Anuş Tigin döneminden sonra Harezm’in idaresi onun soyundan gelenlerce devam etmiştir. Anuş Tigin, Harezm valiliği görevini başarıyla yerine getirmiştir. Selçuklu Sultanı Sencer, Anuş Tigin’in vefatından sonra yerine oğlu Kudbeddin Muhammed’i Harezm valisi olarak atadı.

Anuş Tigin’in vefatı üzerine Harezm valisi olarak atanan Kudbeddin Muhammed, halkına adil davranarak halkın saygısını kazanmıştır. Kudbeddin Muhammed, bu görevini 30 yıl gibi uzun bir süre başarıyla yerine getirip 1127 yılında vefat etmiştir. Selçuklu Sultanı Sencer, onun yerine sarayda yetişmiş ve eğitim görmüş olan Kudbeddin Muhammed’in oğlu Atsız’ı Harezm valisi olarak tayin etmiştir.
Babası Kudbeddin Muhammed’in ölümünden sonra Harezm valisi olarak atanan Atsız, kısa zamanda Harezm halkının öteden beri gelen bağlılık ve saygısını edinerek aynen babası ve dedesi gibi saygın bir lider olarak kabul görmüştür. Aynı zamanda güçlü bir kumandan olan Atsız, Harezm’de oluşturduğu ordu ile Sultan Sencer’in ordusunda görev alarak pek çok başarısında büyük pay sahibi olmuştur.

Asız, babası ve dedesi gibi Selçuklu Sultanına kayıtsız şartsız bağlı kalmayıp bağımsız hareket etmeye başlamış ve Selçuklu Sultanını karşısına almayı göze almıştır. Büyük Selçuklu Devletinin zayıflamasından yararlanmak isteyen Atsız, Cend ve Mangışlak bölgelerine taarruz ederek hakimiyeti altına almıştır. Atsız’ın başına buyruk bu hareketi Sultan Sencer’i çok kızdırmıştır. Sultan Sencer, kendisini uyarması neticesinde ortaya çıkan sürtüşmeden dolayı fevri bir hareketle Büyük Selçuklu Devletine bağlılığına son verip, kendisini Sultan ilan etmiştir. Atsız’ın bu hareketi 1138 yılında Harzemşahlar Devletinin fiilen kurulması anlamına geliyordu.

Sultan Sencer, bizzat ordusunun başına geçerek Atsız’ın üzerine yürüdü. Atsız’ın bu bağımsızlık denemesi başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Büyük Selçuklu Devleti, her ne kadar zayıflamış ve zor günler geçiriyor olsa bile Sultan Sencer ordusunun başına geçerek Atsız’ın ordularını yenerek Harezm bölgesini yeniden ele geçirmiştir. Atsız’ın yerine Süleyman Bin Muhammed’i vali tayin ederek Merv’e geri dönmüştür.

Süleyman Bin Muhammed, halkın Atsız’a olan bağlılık ve desteğini yok etmek için Atsız’ı destekleyen gruplar üzerinde ağır baskılar kurarak halkın tepkisini üzerine çekmiştir. Harezm Halkı Süleyman Bin Muhammed’e karşı bağlılık göstermeyince Atsız’ın hâkimiyeti ele geçirmesi zor olmamıştır. 1140 yılında Süleyman Bin Muhammed’i indiren Atsız, yeniden Harezm’in idaresini eline aldı. Ancak Sultan Sencer’den çekindiği için bağımsızlık sevdasından vazgeçerek Sultan Sencer’e bağlılığını bildirmiştir. Bu bağlılık da uzun sürmemiş. Sultan Sencer, Karahıtaylılarla yapmış olduğu mücadelede yenilince Merv’i kuşatarak Büyük Selçuklu Devletini tamamen ele geçirmeye 1141 yılında teşebbüs etmiştir.Ancak her defasında amacına ulaşamamıştır. Nitekim Atsız, 1156 yılında vefat etmiş ve yerine kardeşinin oğlu İlarslan geçmiştir. İlarslan, Harzemşahlar Devletini tam anlamıyla bağımsız hale getirmeyi başarmıştır. 1172 yılında Tekiş tahta geçmiştir. Tekiş, kuvvetli bir hükümdardı. Onun döneminde devlet bir imparatorluk haline gelmiştir. 1200 yılında vefat edince yerine oğlu Muhammed geçmiştir. Bu dönemde Moğollar ile yapılan mücadeleler devleti zayıflatmıştır. Harzemşahların sonunu hazırlayan Moğol İstilası 1219 yılında başladı. Moğol mağlubiyetinden kaçan Muhammed Han, 1220 yılında vefat edince yerine oğlu Celaleddin geçmiştir. Ahlat Kalesi Meselesi ve Yassı Çemen Savaşı’nın neticesinde HarzemşahlarDevletini yıkılmış ve tarih sahnesinden silinmiştir.